การอธิบายบาลีไวยากรณ์: อุปสัคและความหมายของนาม : หน้า 101/118

ประโยค - อธิบายบาลีไวยากรณ์ นามและอัพยยศัพท์ - หน้าที่ 99 ๑. . อุปสัค อุปสัคนำหน้านามและกิริยาให้วิเศษขึ้น เมื่อนำหน้า นามมีอาการคล้ายคุณศัพท์ เมื่อทำหน้ากิริยามีอาการคล้ายกับกิริยา วิเสสน์. คำว่านำหน้านามและกิริยานั้น พึงเข้าใจว่า นามได้แก่ นามนามและคุณนาม ส่วนกิริยาหมายเอากิริยาอาขยาตและกิริยา กิตก์ สำหรับสัพพนามใช้นำหน้าไม่ได้เลย เมื่อนำหน้านามมีอาการ คล้ายกับคุณศัพท์นั้น อธิบายว่า อุปสัคโดยมากเมื่อนำหน้านามแล้ว บอกลักษณะของนามนามตัวนั้นให้วิเศษขึ้น มีอาการคล้ายกับคุณศัพท์ ทีเดียว เช่น "ราช" แปลว่า พระราชา เมื่อเอา อภิ มานำหน้า เข้า เป็น "อภิราช" แปลว่า พระราชยิ่ง คือแสดงลักษณะอาการ ของนามคือพระราชานั้นว่า พระองค์ทรงเป็นผู้ยิ่งใหญ่กว่าพระราชา องค์อื่น ๆ ดังนี้เป็นต้น คำว่า "ยิ่ง" นั้น มีอาการคล้ายคุณนาม จะต่างกันก็แต่รูปศัพท์เท่านั้น ส่วนที่นำหน้ากิริยา มีอาการคล้าย กิริยาวิเสสน์ เช่น กมติ-ย่อมก้าว เมื่อเอา อติล่วง มานำหน้า เป็น อติกุมติ แปลว่าย่อมก้าวล่วง คำว่า อติล่วง แสดงกิริยาคือ กมติ-ก้าว ให้แปลกออกไปจากเดิม, คโต-ไปแล้ว เมื่อเอา อป= ปราศ มานำหน้าเป็น อปคโต-ไปปราศแล้ว คำว่า อป=ปราศ เป็น คำแสดงกิริยาคือ คโต-ไป ให้แปลจากเดิม ดังนี้เป็นต้น, อุปสัค ที่ใช้นำหน้ากิริยาดังแสดงมานี้ เป็นอุปสัตที่อนุวัตรตามกิริยา แต่มี อุปสัตบางตัว เมื่อนำหน้ากิริยาแล้ว ทำกิริยานั้นให้มีเนื้อความผิดแผก ไปจากเดิม ในที่นี้จึงกำหนดอุปสัคและคำแปลให้ได้แม่นยำเสียก่อน