คำอธิบายบาลีไวยากรณ์: นามและอัพยยศัพท์ : หน้า 12/118

ประโยค - อธิบายบาลีไวยากรณ์ นามและอัพยยศัพท์ - หน้าที่ ปุริโส เทสนฺตร์ ตณฺหารชุชุมา พนธ์ สตฺตสนฺตานํ อภิสงฺขาโณ ภวนฺตร์ เสิ อาตายาติ ภูวเนตติ อภิสังขาร ย่อมนำสันดานแห่งสัตว์ ที่ตนผูกไว้ด้วยเชือกคือตัณหาไปสู่ภพอื่นด้วยตัณหานั้น เหมือนบุรุษ มีเชือกในมือ นำนกที่ตนผูกแล้วด้วยเชือยาวไปสู่ประเทศอื่น เหตุนั้น ตัณหานั่นจึงชื่อว่าภูวเนตติ จึงน่าจะสันนิษฐานว่าศัพท์ที่เป็นลิงค์โดย กำเนิดจะไม่สมมติให้เป็นลิงค์อื่นก็ได้ คือคงไว้ตามภาวะเดิม คำว่า รชุชุ แท้จริงก็เป็นนปุสกลิงค์โดยกำเนิด แต่ท่านสมมติให้เป็นอิตถีลิงค์ ส่วน ในอุทาหรณ์ที่ยกมานั้นส่อให้เห็นว่าหาเป็นไปตามสมมติไม่ คือเป็น รชชุนา แจกตามแบบ นปุ๊, ยุกติอย่างไรขอนักบาลีพิจารณาดูเถิด วจนะ สิ่งทั้งปวงที่ผู้พูดกล่าวถึงมากบ้างน้อยบ้างเป็นธรรมดา เพื่อจะให้ ผู้ฟังเข้าใจเนื้อความและจำนวนมากน้อย ท่าจึงบัญญัติวจนะไว้โดยทั่ว ไปเป็น ๒ เว้นแต่พวก ภควนฺตุ ศัพท์ แบ่งเป็น ๓ วจนะ ดังกล่าว ข้างหน้า คำพูดที่มุ่งหมายเอาของสิ่งเดียวหรือบุคคลผู้เดียว เรียกเอก วจนะ ถ้ามุ่งหมายตรงกันข้ามคือหมายเอาของหลายสิ่งหรือบุคคลหลาย คนตั้งแต่ ๒ ขึ้นไปเรียกว่าพหุวจนะ เช่น ปุริโส ชายคนเดียว เป็น เอกวจนะ ปุริสา ชายหลายคน เป็นพหุวจนะ. การกำหนดรู้เอกวจนะและพหุวจนะนี้ ท่านให้กำหนดที่สุดของ ศัพท์ เพราะที่สุดศัพท์นั้นจะบอกให้รู้ว่าเป็นวจนะอะไร แต่มีศัพท์ ที่ทำให้กำหนดยาก เพราะเอกวจนะกับพหุวจนะมีรูปเหมือนกัน เช่น เสฏฐี อาจเป็นได้ ๒ วจนะ แต่มีสังเกตเพื่อให้รู้ได้ คือให้กำหนด 11