สุดยอดปัญญาและภาวนามยปัญญา : หน้า 98/280

๒) สุดยอดปัญญา หมายถึง ปัญญาอันเกิดจากการศึกษาเล่าเรียนและการสังเกตฟังจากครูอาจารย์ ผู้คนแวดล้อม ตลอดจนสื่อต่างๆ ข้อมูลที่ได้จากการได้ยินได้ฟัง ได้อ่าน ได้ดู จะเป็นปัจจัยสำคัญในการคิดพิจารณาสิ่งต่างๆ เพราะเหตุนี้ผู้ที่มีการศึกษาเล่าเรียนสูงๆ จึงมีสุดยอดปัญญามากกว่าผู้ที่มีการศึกษาเล่าเรียนไม่อย่างไร้ตาม ผู้ที่มีการศึกษาทางโลกสูงๆ แต่ขาดข้อมูลทางธรรม ถึงแม้จะมีความสามารถในการประกอบกิจงานจนมีฐานะมั่งคั่งร่ำรวย แต่ก็อาจจะมีความประพฤติชั่วช้าเลวทราม เป็นบุคคลอันตรายในสังคม สังคมที่มีการศึกษาทางโลกน้อย แต่ข้อมูลทางธรรมอยู่ในใจมาไม่ได้ เพราะบุคคลประเภทนี้ย่อมสามารถประคองตนให้สร้างแต่กรรมดีย่อม ยิงกว่านั้นเกณฑ์สำหรับตัดสินว่า ใครจะได้โอกาสไปสู่อภิตหรือทุกข์ อยู่ที่เรื่องบุญกับบาปที่คนเราสั่งสมไว้เท่านั้น เกียรติยศชื่อเสียงหรือวุฒิการศึกษาทางโลก ซึ่งล้วนเป็นเรื่องสมมุติ ตำแหน่งสมมุตินั้นๆ มิได้เป็นเครื่องตัดสินว่า ใครจะได้โอกาสไปสู่อภิต หรือทุกข์ในโลกเลย ๓) ภาวนามยปัญญา หมายถึง ปัญญาอันเกิดจากการฝึกอบรมตนด้วยการฝึกทำใจให้หยุดนิ่งไม่คิดฟุ้งซ่าน ชดสายไปในเรื่องต่างๆ อย่างไร้ประโยชน์ การฝึกอบรมใจโดยวิธีนี้นักนิยมเรียกกันว่า การเจริญภาวนา หรือ การทำสมาธิ ซึ่งจะก่อ