อุปมาที่ 2 : หน้า 108/149

อุปมาที่ 2 มณฑปหลังหนึ่งตั้งอยู่ในที่ไม่สะอาด คราวนั้น ชายผู้หนึ่งมาที่นั่น เกลียดที่ไม่สะอาด จึง โหนอยู่ที่มณฑปเหมือนถูกแขวนไว้ ต่อมาชายคนหนึ่งมาอาศัยเกาะที่ชายคนแรก ต่อมามีชาย อีกคนหนึ่งมาถึง และคิดว่า “ชายคนที่เกาะมณฑปและชายคนที่เกาะอาศัยชายคนแรกนั้น ย่อม ลำบากและอาจจะตกจากมณฑปแน่ เราจะอยู่ข้างนอกนี่ล่ะ” ชายคนที่สามนี้ ไม่อาศัยเกาะใครๆ แต่ยืนอยู่ข้างนอกมณฑป ต่อมามีชายอีกคนหนึ่งมาพบเข้า จึงคิดว่า “เราอาศัยชายคนที่ยืนอยู่ ข้างนอกดีกว่า” เหตุการณ์ของชายทั้ง 4 นี้ เปรียบเสมือนอรูปฌานทั้ง 4 ดังนี้คือ อากาสานัญจายตนฌาน มีอากาศเป็นอารมณ์ เพราะเกลียดรูปนิมิต เหมือนชายคนที่ เกาะมณฑปโหนอยู่ เพราะเกลียดที่ที่ไม่สะอาด วิญญาณัญจายตนฌาน ปรารภอากาสานัญจายตนะ ที่มีอากาศเป็นอารมณ์ เปรียบ เหมือนชายคนที่อาศัยเกาะชายที่เกาะมณฑป อากิญจัญญายตนฌาน ไม่ทำอากาสานัญจายตนะ ให้เป็นอารมณ์ แต่เอาความไม่มี วิญญาณนั้นเป็นอารมณ์ เปรียบเหมือนคนที่คิดเห็นความไม่ปลอดภัยของชายทั้งสองคนนั้น จึงไม่อาศัยเกาะทั้งสองคน แต่ยืนอยู่ข้างนอก การที่ชายคนที่สี่ไปแอบอิงคนที่สามอยู่นั้น มิใช่เห็นว่าดี เพียงแต่ไม่สามารถหาผู้อื่นได้ ดีกว่านั้นเปรียบกับการปฏิบัติเพื่อให้ได้เนวสัญญานาสัญญายตนฌานแม้จะเบื่อหน่ายในอารมณ์ ของอากิญจัญญายตนฌานแต่ก็ต้องนำมาใช้เพราะไม่มีสิ่งอื่นมาใช้แทนดุจประชาชนจำต้องอาศัย พระราชาที่ไม่ดี เพราะต้องเลี้ยงชีพ เนวสัญญานาสัญญายตนะจำต้องทำอากิญจัญญายตนะ ที่มีโทษปรากฏอยู่ว่าสมาบัตินี้มีข้าศึกคือวิญญานัญจายตนมาเป็นฐานให้เป็นอารมณ์ เพราะ ไม่มีอารมณ์อื่น เปรียบเหมือนประชาชนเมื่อไม่สามารถเลี้ยงชีพในประเทศอื่นได้ ก็ต้องอาศัย พระราชาองค์หนึ่งซึ่งไม่สนใจในศีล มีความประพฤติทราม เมื่อเนวสัญญานาสัญญายตนะ ไม่ได้อารมณ์อื่นก็จำต้องทำอากิญจัญญายตนะ แม้มีโทษปรากฏอยู่ให้เป็นอารมณ์เช่นกัน เนวสัญญานาสัญญายตนะนี้ย่อมเกาะเอาอากิญจัญญายตนะไว้ เพราะไม่มีอะไรจะเกาะเหมือน คนขึ้นบันไดยาว ถึงขั้นบนแล้วย่อมยึดหัวบันไดไว้ เพราะไม่มีอะไรจะยึด เหมือนคนขึ้นเขาดิน ปนหินถึงที่สุดแล้วก็ยึดยอดมันไว้เพราะไม่มีอะไรจะยึด หรือเหมือนคนขึ้นเขาโขดหินถึงที่สุดแล้ว ก็ยันเข่าของตนไว้เพราะไม่มีอะไรจะยึดยันเช่นกัน อ รู ป กั ม ม ฏ ฐ า น DOU 99