วิญญาณัญจายตนฌานและอากิญจัญญายตนฌาน : หน้า 104/149

3.3.2 วิญญาณัญจายตนฌาน อากาสานัญจายตนฌานลาภีบุคคล ผู้มีวสีภาวะทั้ง 5 ในอากาสานัญจายตนฌาน จึงจะสามารถเจริญสมถภาวนาเพื่อให้ถึงวิญญาณัญจายตนฌานได้ คล่องแคล่วเป็นอย่างดีแล้ว ในการเจริญให้ถึง วิญญาณัญจายตนฌาน ก็มีนัยเป็นทำนองเดียวกับอากาสานัญจาย ตนฌาน คือ ชั้นต้น ต้องไม่พะวงในกสิณุคฆาฏิมากาสบัญญัติ คือ อากาสบัญญัติ แต่ให้ไปใส่ใจใน อากาสานัญจายตนฌานที่ตนถึงแล้วและดับไปแล้วนั้น โดยการพยายามพรากใจออกจาก อากาสบัญญัตินั้นเสีย พากเพียรยึดเหนี่ยวให้อากาสานัญจายตนฌานมาปรากฏแทนโดยบริกรรม ว่าวิญญาณ อนนต์ วิญญาณ อนนต์ หรือ วิญญาณ วิญญาณ์ มีความหมายว่า หน่วงเอาวิญญาณ คือ ตัวที่รู้ว่าอากาศ ไม่มีที่สิ้นสุดมาเป็นอารมณ์ เมื่อพยายามเจริญอยู่อย่างนี้เรื่อยๆ ไป จนจิตใจปราศจากนิกันติตัณหา (ความติดใจ ยินดี)ในกสิณุคฆาฏิมากาสบัญญัติ คือ อากาสบัญญัติเจริญภาวนาต่อไปจนอากาสบัญญัติที่เป็น นิมิตกัมมัฏฐานสูญหายไปจากใจก้าวล่วงอารมณ์ที่เป็นอากาสบัญญัติซึ่งแนบแน่นในจิตใจเสียได้ ในเวลาใดแล้ว เวลานั้นอากาสานัญจายตนฌานก็ปรากฏเป็นอารมณ์ขึ้นแทน จิตที่มีอากาสา นัญจายตนฌานเป็นอารมณ์ มีชื่อว่า วิญญาณัญจายตนฌานจิต บุคคลที่ได้ที่ถึงวิญญาณัญจาย ตนฌานจิต เรียกว่า วิญญาณัญจายตนฌานลาภีบุคคล เหตุที่จำเป็นต้องใส่ใจในอากาสานัญจายตนฌาน ทั้งที่มองเห็นโทษเพราะมีความจำเป็น ต้องอาศัย จึงจะสำเร็จประโยชน์ในขั้นสูงต่อไป เหมือนมหาดเล็กที่เบื่อหน่ายพระราชา แต่จำต้อง ทนปรนนิบัติ เพื่อยังอาชีพของตนให้รุ่งเรือง วิญญาณัญจายตนฌาน เรียกว่า ทุติยารุปปฌาน ก็ได้ อันมีความหมายว่า เป็นการได้ การถึงฌานที่มีอารมณ์อันไม่ใช่รูป คือ อรูปฌานเป็นอันดับที่ 2 เป็นขั้นที่ 2 3.3.3 อากิญจัญญายตนฌาน ผู้ต้องการเจริญสมถภาวนาเพื่อให้ได้ อากิญจัญญายตนฌาน จะต้องเป็น วิญญาณัญจายตนฌานลาภีบุคคล ผู้มีวสีในวิญญาณัญจายตนฌานนั้นจนชำนาญคล่องแคล่ว ทั้ง 5 ประการ กล่าวคือ การเจริญให้ถึงอากิญจัญญายตนฌานก็มีนัยเป็นทำนองเดียวกับวิญญาณัญจายตนฌาน อ รู ป กั ม ม ฏ ฐ า น DOU 95