การพิจารณาธาตุในร่างกายและการอาศัย : หน้า 130/149

เปรียบเหมือนความสำคัญว่าโค อิริยาบถทั้ง 4 เปรียบเหมือนทางใหญ่ 4 แพร่ง ความพิจารณา เห็นโดยความเป็นธาตุ เปรียบเหมือนการที่คนฆ่าโคนั่งแบ่งออกเป็นส่วนๆ” เรานี้ก็ได้แก่ หรือผู้ปฏิบัติจะทำการพิจารณาด้วยใจตามหลักที่พระสารีบุตรได้กล่าวแนะนำไว้ คือ ให้ พิจารณาด้วยใจว่า บรรดาที่อาศัยต่าง ๆ อันชาวโลกทั้งหลายกล่าวเรียกกันว่า เป็นเคหสถาน บ้านเรือนเหล่านี้ หาใช่อะไรอื่นไม่ แท้ที่จริงนั้นก็ได้แก่ ไม้ อิฐ ปูน ทราย รวมกันปรากฏขึ้น โดยส่วนล่างมีแผ่นดินรองรับ ส่วนบนและรอบบริเวณมีอากาศล้อมรอบ ข้อนี้ฉันใด ร่างกายของ กระดูก 300 ท่อนเศษ เส้นเอ็น 900 ก้อนเนื้อ 900 ผิวหนังทั่วกายใหญ่ประมาณ เท่าเมล็ดมะขามป้อม มีอยู่เพียงเท่านี้เอง ควบคุมกันเข้าเป็นรูปร่างสัณฐานปรากฏขึ้นในที่ ที่มีอากาศ ล้อมรอบกายที่มีแต่กระดูก เส้นเอ็น ก้อนเนื้อ ผิวหนัง ควบคุมกันอยู่นี้เมื่อจะ ค้นคว้าหาสิ่งที่มีจริงและปรากฏชัดแล้ว ก็มีแต่เพียง 4 อย่าง คือ สิ่งที่แข็งกระด้างเป็นปฐวีธาตุ (ธาตุดิน) สิ่งที่เกาะกุมเหนียวและเอิบอาบซึมซาบไหลเป็นอาโปธาตุ (ธาตุน้ำ) สิ่งที่ทำให้สุก โดยอาการให้ร่างกายเจริญเติบโตเป็นหนุ่มสาวหนังเหี่ยวย่นแก่หง่อมลงและความเย็นร้อนในกาย ทั่วไปเป็นเตโชธาตุ (ธาตุไฟ) สิ่งที่ทำให้อิริยาบถใหญ่น้อยเคร่งตึงตั้งมั่นและเคลื่อนไหวไปมา ได้เป็น วาโยธาตุ (ธาตุลม) จากนี้ก็มีการพิจารณาทั้งทางวาจาและใจพร้อมกันไป มีดังนี้ ยถา ปฏิจจ กฏฐา เอว ปฏิจจ อฏฐยาที่ อาคารนฺติ ปวุจฺจติ สรีรนุติ ปรุจจติ ฯ อาศัยไม้เป็นต้น แล้วเรียกว่าบ้าน กุฏิ ศาลา อาคารต่าง ๆ ฉันใด อาศัยกระดูก เส้นเอ็น เนื้อ หนัง แล้วเรียกว่าร่างกาย ก็ฉันนั้น อฏฐิ นหารุญจ มีสญฺจ ปริวาริโต อากาโส จมุมญฺจ จตุก ปติ สงฺขย์ รูปนฺติ คจฺฉติ ฯ ช่องอากาศที่ล้อมรอบโดยอาศัยบริวาร 4 อย่าง มีกระดูก 300 เศษ เส้นเอ็น 900 ก้อนเนื้อ 900 หนังหนาและผิวหนังรวมกันอยู่ ได้ชื่อว่า ร่างกาย โย อิมสฺมึ กาเย ฤทธภาโว วา ขรภาโว วา อยู่ ปฐวีธาตุ, โย อาพนธนภาโว วา ทรวภาโว วา อยู่ อาโปธาตุ, โย ปริปาจนภาโว วา อุณหภาโว วา อย์ เตโชธาตุ, โย วิตฺถมฺภนภาโว วา สมุ ทีรณภาโว วา อย์ วาโยธาตุ ฯ 1 ทีฆนิกาย มหาวรรค อรรถกถา, มก. เล่ม 14 หน้า 304. จตุธาตุววัตถา น DOU 121