การพิจารณาธาตุในโกฏฐาส 42 : หน้า 143/149

จึงกำหนดเอาลักษณะที่แขนแข็งในโกฏฐาส 12 นั้นว่า ธาตุดิน พึงกำหนดเอาลักษณะที่ร้อนในโกฏฐาส 4 ว่า ธาตุไฟ จึงกำหนดเอาลักษณะที่ เขยื้อนได้ ที่แยกออกจากธาตุไฟนั้นไม่ได้ ว่า ธาตุลม จึงกำหนดเอาลักษณะที่แขนแข็ง ที่แยก ออกจากธาตุไฟนั้นไม่ได้ว่า ธาตุดิน จึงกำหนดเอาลักษณะที่ซึมซาบที่แยกออกจากธาตุไฟนั้น ไม่ได้ว่า ธาตุน้ำ พึงกำหนดเอาลักษณะที่เขยื้อนได้ในโกฏฐาส 6 ว่า ธาตุลม จึงกำหนดเอาลักษณะที่ แขนแข็งในโกฏฐาส 6 นั้นแหละว่า ธาตุดิน จึงกำหนดเอาลักษณะที่ซึมซาบได้ในโกฏฐาส 6 นั้นแหละว่า ธาตุน้ำ จึงกำหนดเอาลักษณะที่ร้อนในโกฏฐาส 6 นั้นแหละว่า ธาตุไฟ เมื่อนักปฏิบัตินั้นกำหนดไปอย่างนั้นธาตุทั้งหลายย่อมจะปรากฏอุปจารสมาธิย่อมจะ เกิดขึ้นแก่เธอพิจารณาธาตุทั้งหลายนั้นแล้ว ๆ เล่าๆ แต่เมื่อนักปฏิบัติผู้ใดแม้เจริญไปอย่างนั้นกัมมัฏฐานก็ยังไม่สำเร็จ นักปฏิบัติผู้นั้นพึง เจริญโดยสลักขณวิภัติต่อไป 4) เจริญโดยสลักขณวิภัติ คือ พิจารณาจำแนกโกฏฐาสแห่งธาตุนั้นๆ ออก กำหนดลักษณะไปทีละอย่าง โดยพิจารณาเอาโกฏฐาสทั้งหลายมีผมเป็นต้นโดยนัยที่กล่าวมาก่อนในสลัมภารวิภัตินั้น มากำหนดดูลักษณะที่แขนแข็งในผมว่า ธาตุดิน จึงกำหนดดูลักษณะที่ซึมซาบในผมนั้นแหละว่า ธาตุน้ำ จึงกำหนดดูลักษณะที่ร้อนในผมนั้นแหละว่า ธาตุไฟ จึงกำหนดดูลักษณะที่เขยื้อนได้ในผม นั้นแหละว่า ธาตุลม จึงกำหนดดูธาตุ 4 ในโกฏฐาสหนึ่ง ๆ ไปทุกโกฏฐาสอย่างนี้ เมื่อเธอกำหนด ไปอย่างนั้นธาตุทั้งหลายย่อมจะปรากฏอุปจารสมาธิย่อมจะเกิดขึ้นแก่เธอผู้พิจารณาธาตุทั้งหลาย นั้น แล้ว ๆ เล่าๆ โดยนัยที่กล่าวแล้วนั่นแล สี เมื่อสรุปการพิจารณาธาตุ 42 ที่มีอยู่ในร่างกาย โดยความเป็นธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม และ สี กลิ่น รส โอชา แล้ว ผู้ปฏิบัติก็พึงรู้ได้ดังนี้ คือ ความเป็นธาตุดิน ธาตุไฟ ธาตุลม รวม 3 นี้ รู้ได้โดยอาศัยการสัมผัสทางกาย ความเป็นธาตุน้ำรู้ได้โดยอาศัยการนึกคิดทางใจ ความเป็นสีรู้ได้โดยอาศัยการเห็นทางตา เป็นกลิ่นรู้ได้โดยอาศัยการดมทางจมูก ความเป็นรส รู้ได้โดยอาศัยการชิมทางลิ้น ความเป็นโอชารู้ได้โดยอาศัยการนึกคิดทางใจ ถ้าผู้เจริญได้ทำการพิจารณาธาตุ 42 โดยเฉพาะๆ ไปตามลำดับดังกล่าวแล้ว แต่ ธาตุนิมิตก็ไม่ปรากฏ เมื่อเป็นเช่นนี้ก็ต้องทำการพิจารณาต่อไปโดยอาการ 13 ดังต่อไปนี้ 134 DOU สมาธิ 7 : ส ม ถ ก ม ม ฏ ฐ า น 4 0 วิธี