จตุธาตุววัตถาน: การพิจารณาธาตุแห่งร่างกาย : หน้า 127/149

บทที่ 5 จตุธาตุววัตถาน การเจริญจตุธาตุววัตถาน เป็นการปฏิบัติข้อสุดท้ายที่มีวิธีการปฏิบัติที่มีความละเอียด ลึกซึ้ง ต้องใช้ปัญญาพิจารณามาก แตกต่างจากหลาย ๆ กัมมัฏฐาน นักศึกษาจึงควรทำความเข้าใจ ในการปฏิบัติดังกล่าว และลองนำมาใช้ในการปฏิบัติในชีวิตประจำวันต่อไป 5.1 ความเป็นมา ๆ กัมมัฏฐานนี้เป็นกัมมัฏฐานข้อสุดท้ายในอารมณ์กัมมัฏฐาน 40 ที่กล่าวไว้ในคัมภีร์ วิสุทธิมรรค ในมหาสติปัฏฐานสูตรได้อธิบายไว้ว่า กัมมัฏฐานนี้เป็นส่วนหนึ่งของการพิจารณา ร่างกาย ดังต่อไปนี้ “ภิกษุย่อมพิจารณา เห็นกายนี้แหละ ตามที่ตั้งอยู่ โดยความเป็นธาตุว่า ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม มีอยู่ในกายนี้ คนฆ่าโคหรือลูกมือของคนฆ่าโคผู้ฉลาดฆ่าแม่โคแล้ว นั่งแบ่งออกเป็นส่วน ๆ อยู่ที่หนทางใหญ่ 4 แพร่งฉันใด ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน ย่อมพิจารณา เห็นกายนี้แหละ ตามที่ตั้งอยู่โดยความเป็นธาตุว่า ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม มีอยู่ในกายนี้” จุดมุ่งหมายสำคัญของการเจริญกัมมัฏฐานนี้ก็คือการทำจิตให้เป็นอิสระจากความสำคัญ ว่ามีตัวตนในแต่ละบุคคล และเพื่อเข้าใจอย่างแจ่มแจ้งซึ่งธรรมชาติอันเป็นพื้นฐานของร่างกาย โดยไม่คิดเรื่องความแตกต่างระหว่างบุคคล กัมมัฏฐานนี้เป็นกัมมัฏฐานที่ต้องใช้ปัญญาในการพิจารณามากจึงเหมาะสมสำหรับคนที่ เป็นพุทธิจริต ชอบคิดพิจารณาไตร่ตรองด้วยเหตุผล 5.2 ความหมายของจตุธาตุววัตถาน 1 จตุธาตุ หมายถึง ธาตุ 4 คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม ววัตถาน หมายถึง การกำหนด จตุธาตุววัตถาน หมายถึง การกำหนด หรือการวิเคราะห์ธาตุ 4 มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์, มก. เล่ม 17 ข้อ 137 หน้า 610. 118 DOU ส ม า ชิ 7 : ส ม ถ ก ม ม ฏ ฐ า น 4 0 วิธี