การพิจารณาอาการทางกายกับการปฏิบัติกัมมัฏฐาน : หน้า 103/156

วัณณนิมิตปรากฏก็ดี ปฏิกูลนิมิตปรากฏก็ดี ธาตุนิมิตปรากฏก็ดี ผู้เจริญก็ไม่มีความเข้าใจผิด ครั้นถึงเวลาสอบอารมณ์ อาจารย์ก็มีโอกาสชี้แจงสนับสนุนให้แก่ผู้เจริญได้ เช่น ถ้าวัณณนิมิต ปรากฏ ก็บอกว่าดีมาก เพราะผู้เจริญมีบุญบารมีที่เกี่ยวกับการเจริญวัณณกสิณมาแต่ภพก่อนๆ ฉะนั้น วัณณนิมิตจึงปรากฏ เป็นอันได้ชื่อว่า วัณณกัมมัฏฐาน เป็นกัมมัฏฐานที่เหมาะสม สำหรับผู้นั้น ดังนั้น ควรพิจารณาท่องบ่นโดยความเป็นสีต่อไป ถ้าปฏิกูลนิมิตปรากฏ ก็บอกว่า ผู้เจริญเคยพิจารณาความเป็นปฏิกูลมาแต่ภพก่อน ฉะนั้น ปฏิกูลนิมิตจึงปรากฏเป็นอันได้ชื่อว่า ปฏิกูลกัมมัฏฐาน เป็นกัมมัฏฐานที่เหมาะสำหรับผู้นั้น ควรท่องบ่นโดยความเป็นปฏิกูลต่อไป ถ้าธาตุนิมิตปรากฏ ก็บอกว่าผู้เจริญเคยพิจารณาความเป็นปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ มาแต่ภพก่อน ๆ ฉะนั้นธาตุนิมิตจึงปรากฏ เป็นอันได้ชื่อว่า ธาตุกัมมัฏฐาน เป็นกัมมัฏฐาน เหมาะสำหรับผู้นั้น ควรพิจารณาท่องบ่นโดยความเป็นธาตุต่อไป เมื่อเป็น เช่นนี้ การปฏิบัติกัมมัฏฐานจึงจะเหมาะสมถูกต้องกับจริตอัธยาศัย การที่เจริญกายคตาสติสามารถปรากฏได้ทั้งวัณณนิมิต ปฏิกูลนิมิต หรือธาตุนิมิต เพราะ โกฏฐาสะทั้ง 32 มีลักษณะทั้ง 3 เป็นองค์ประกอบอยู่ด้วยทุกโกฏฐาสะ นิมิตทั้ง 3 นี้ วัณณนิมิต และปฏิกูลนิมิตปรากฏได้ไม่ยาก แต่ธาตุนิมิตเป็นสิ่งที่ปรากฏได้ยากและรู้ได้ยาก 4.4.3 การพิจารณาโดยสี สัณฐาน ทิศ โอกาส ปริจเฉท โดยหลักการปฏิบัติแล้ว ในอุคคหโกสัลละ 7 อย่างนั้น ให้ยึดถือ 2 ข้อแรก คือ วจสา การท่องด้วยวาจา และ มนสา การพิจารณาด้วยใจ เป็นหลักของการปฏิบัติ ส่วนที่เหลืออีก 5 ข้อนั้น เป็นข้อปลีกย่อยของ มนสา กล่าวคือ เมื่อพิจารณาเห็นโกฏฐาสะอย่างใดอย่างหนึ่งตาม วาจาที่ท่องบ่นอยู่ ในเวลานั้นให้พิจารณาโกฏฐาสะโดยความเป็นสีว่ามีสีอะไร เช่น ผมมีสีดำ เป็นต้น พิจารณาสัณฐานของโกฏฐาสะเหล่านั้นว่ามีรูปร่างเป็นอย่างไร เช่น ผมมีรูปร่างเป็น เส้นยาว พิจารณาทิศ ว่าโกฏฐาสะนั้น ๆ มีทิศอย่างไร ถ้าทิศเหนือจากสะดือขึ้นไปเป็นทิศ เบื้องบน ใต้สะดือลงมาเป็นทิศเบื้องล่าง พิจารณาโอกาสหรือที่ตั้งของอวัยวะนั้นๆ และกำหนด โดยขอบเขตพร้อมกันไป 4.4.4 วิธีการพิจารณาอาการทั้ง 32 ในการพิจารณาอาการทั้ง 32 มีตัวอย่างการพิจารณา โดยเริ่มต้นที่การพิจารณาผม ก่อนในการพิจารณาผมให้ดูผมที่เขาตัดทิ้งไว้ หรือถอนผมของตนเองออกมา 1 หรือ 2 เส้น หรือ ดูผมที่ตกอยู่ในน้ำหรือตกอยู่ในอาหาร ก็ใช้ได้เหมือนกัน เมื่อดูแล้วให้พิจารณาดู ถ้าเห็นผมสีดำ บ า ที่ 4 ก า ย ค ต า ส ติ DOU 93