การศึกษาเกี่ยวกับฌานและการฝึกสมาธิ : หน้า 27/156

ที่จะเที่ยวไปบนภูเขาอันขรุขระ ฉันใด ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุบางรูปใน ธรรมวินัยนี้เป็นคนโง่ ไม่ฉลาด ไม่รู้จักเขต ไม่เข้าใจเพื่อสงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรม บรรลุ ปฐมฌาน มีวิตกวิจาร มีปีติและสุขอันเกิดแต่วิเวกอยู่ เธอไม่เสพโดยมาก ไม่เจริญ ไม่กระทำให้ มากซึ่งนิมิตนั้น ไม่อธิษฐานนิมิตนั้นให้ดี เธอย่อมมีความคิดอย่างนี้ว่า มิฉะนั้น เราพึงบรรลุ ทุติยฌาน มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร เพราะวิตก วิจารสงบไป มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่ เธอไม่อาจเพื่อบรรลุทุติยฌาน ฯลฯ เธอย่อมมีความคิดอย่างนี้ว่า มิฉะนั้นเราจึงสงัดจากกาม สงัดจากอกุศล บรรลุปฐมฌาน มีวิตก มีวิจาร มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่ เธอย่อมไม่อาจเพื่อสงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุปฐมฌาน ฯลฯ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุนี้เรากล่าวว่า มีชื่อเสียงปรากฏพลาดเสื่อมจากผลทั้งสอง 2 แล้ว เปรียบเหมือนแม่โคเที่ยวไปบนภูเขา เป็นโคโง่ ไม่ฉลาด ไม่รู้จักเขตที่หากิน ไม่เข้าใจที่จะ เที่ยวไปบนภูเขาอันขรุขระ ฉันนั้น” การขยายปฏิภาคนิมิตนี้ จะขยายในขณะที่สมาธิยังเป็น อุปจารสมาธิ คือ สมาธิที่ ใกล้ต่อฌานก็ได้ หรือภายหลังจากที่ได้สำเร็จอัปปนาสมาธิ หรือ ดวงธรรม กายในกายภายใน แล้วก็ได้ บุคคลผู้ฝึกสมาธิ เมื่อมีความประสงค์จะรักษาปฏิภาคนิมิตไว้เป็นอย่างดีนั้น พึงเว้น จากอสัปปายะ อันเป็นสิ่งที่ไม่ควรแก่ภาวนาสมาธิ มี 7 อย่าง คือ อาวาส ที่อยู่ที่อาศัยหลับ นอน โคจระ หมู่บ้านที่จะต้องเข้าไปบิณฑบาต ภัสสะ ถ้อยคำ, บุคคละ บุคคล, โภชนะ อาหาร อุตุ ฤดู, อิริยาบถ การเดิน นั่ง นอน แล้วจึงเสพแต่สัปปายะ อันเป็นสิ่งที่สมควรแก่ภาวนา สมาธิ มี 7 อย่างเช่นเดียวกัน เมื่อบุคคลได้ปฏิบัติตามดังที่ได้กล่าวมาแล้วนี้ บางท่านก็ได้อัปปนาฌาน ในเวลาไม่นานนัก 1.6 การรักษาปฐมฌาน เมื่อปฐมฌานเกิดขึ้นจากกสิณแล้ว ผู้ฝึกปฏิบัติพึงกำหนดอาการทั้งปวงในขณะที่ ได้บรรลุไว้ให้แม่นยำ ว่าการที่ได้บรรลุปฐมฌานนี้เพราะเหตุปัจจัยใดบ้าง เหมือนนายขมังธนู 1 อังคุตตรนิกาย นวกนิบาต, มก. เล่มที่ 37 ข้อ 239 หน้า 835-836 บ ท ที่ 1 ก ส ณ 1 0 DOU 17