วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมของนักศึกษาและการศึกษา : หน้า 78/354

๑๖ วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรม ของนักศึกษาและการศึกษา อาบตนะ (-มะตะนะ) น. เครื่องรู้และสิ่งรู้ เช่น ตาเป็นเครื่องรู้ รูปเป็นสิ่งรู้ ในพระพุทธศาสนา หมายถึง จักษุ โลหิต สาน ชิวหา กาย ใจ เรียกว่า อาบตนะภายใน เป็นเครื่องิดต่อกับอายตนะภายนอก คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ (ป. ม. ) นิบาต (-มาด) น. คำที่ใช้นำหน้าหรือผูกชื่อคนหรือสิ่งในพระพุทธศาสนา เช่น สุตตบำบัด นิยมสดาด เอกนิบาต (ป. ส.นิบาต) อายตนะ ที่อยู่ เครื่องติดต่อ แต่ต่อความรู้ เครื่องรู้อื่นๆ เช่น ตาเป็นเครื่องรู้ รูปเป็นเครื่องรู้ เสียงเป็นสิ่งรู้ เป็นต้น จัดเป็น ๒ ประเภท คือ อายตนะภายใน ๖ อายตนะภายนอก ๖ (หนังสือพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๔ ป่า ๑๙๘๐ ) หนังสือพจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับรวบศัพท โดย พระธรรมโมภากู (ป. อปุญฺโญ) หน้า ๑๙๙ นิยาม คำศัพท์บาบศิ ว่า “คำเชื่อม หรือคำอธิบาย ที่ต่อในระหว่างเนื้อความว่า อายตนะบานตา ว่า คำเชื่อม หรือคำอธิบายที่ต่อในระหว่างเนื้อความว่า ๆ คือ ต่อนายศัพท์กับนายศัพท์” เช่น นาม + อายตนิบาต + นาม - ลูกของพ่อ สิงห์มันต้นไม้ กิริยา + อายตนิบาต + นาม - ถวายยิ่งกตาหาร. ฟืนด้วยมืด เป็นต้น คำเนิดอายตนิบาตดังกล่าวมา มีใน ๓ หมวด ทั้งฝ่าย เอก และ พหุ ดังนี้