การศึกษาพระปริยัติธรรม : หน้า 25/354

การศึกษาพระปริยัติธรรม ในครั้งพุทธกาล การศึกษาหรือธาระสำคัญของภิกษุสงฆ์สาวก เป็นไปในลักษณะ ๒ ประการ ด้วยกัน กล่าวคือ คันถธุ ระ ๑ วิปัสสนาธุ ระ ๑ ความนี้พระพุทธองค์ตรัสรับรองไว้ว่า "คุณธรรม วิปัสสนาธรรม เทวะ ธารณะ ภิกษิตะเปฯ อตฺโม ปญฺญานสมึรฺ อเน ควา เทวา วา สกฺขา วา เตปิกา พุทฺธานี อุตฺตมํ ปญฺญา กําม วา อาคเนมิ อีก ฯ คณฺฐรํ ยาม ฯ สุตฺถุกวิโส โสโน ปน ปญฺญาสงฺโส วร พระเกศา อรหตฺุ คณะศดุตนฺ หนูติ อภัย วิปุสนฺนฤา นาม ฯ"* คำแปล พระคาถาตรัสว่า ภิกษุ ระมี ๒ อย่าง คือ คันถธุ ระ วิปัสสนาธุ เท่านั้น ขนบ ธุระ นี่ คือ การเรียนการสอนหนึ่งดี ๒ นักเรียนดี จบพุทธรณะ คือ พระใดวิปฏิกิริยา ตามสมวรณก็ปัญญาของคนแล้ว ทรงไว้ กล่าว นอบพฤธธารณะ นั้น ชื่อว่า คันถธุ ระ ฯ ส่วนการเริ่มต้นความสนิท และความเสื่อมในอัตภาพ ยังวินิจฉัยให้จริง ด้วยอำนาจแห่งการทำต่อแล้ว คือพระอริยของภิกษุ ผู้มีความประพฤติดีและควรนับถือ สงฆสัมปลัํน เรียกว่า วิปัสสนาธรรม ฯ ภายหลังเมื่อพระพุทธเจ้าได้ตรัสจับขันธ์เปรียบพาน พระมหาสงฺข์มีพิธีมากลับจะเป็นประมาณ ได้ทำการสั่งคายมพรรมธวันไว้นมหพุมนุ รวม เรียกว่า "พระไตรปิฎก" นี่ในครั้งแรกยังคงทรงจำด้วยว่าว่า "มุมปุระ" วาจบจบการสั่งคายธนากรที่ ฯ มีการสำรวจลงไปในฐานไว้เป็นหลักฐาน ด้วยภาษาบาลีหรือภาษามคฺคระ ทั้งนี้ ด้วยสิ่งนี้ว่า กายภาพหน้าบุคคลจะจำ * คณะกรรมการแผนกความ มหามกุฎราชาธิบาย "อัมมปฏูกฎก ภาคที่ ๑" หน้า ๙ โรงพิมพ์มหามกุฎราชวิทยาลัย ปีมหาศักราชที่ ๑๑ พ.ศ. ๒๕๔๙ * คณะกรรมการแผนกความ มหามกุฎราชาธิบาย "อัมมปฏูกฎก แปล ภาคที่ ๑" หน้า ๑๐ โรงพิมพ์มหามกุฎราชวิทยาลัย ปีมหาศักราชที่ ๑๗ พ.ศ. ๒๕๔๙