คุณธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า : หน้า 66/209

5) สัทธา คือ ความเชื่อมั่นในความจริงและความดี พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประกอบด้วย สัทธาอย่างอุกฤษฎ์ ดังปรากฏในชาดกต่างๆ ที่พระองค์ได้บำเพ็ญบารมี โดยสละทั้งทรัพย์สินอันเป็น ของนอกกาย สละทั้งเนื้อเลือด และสละได้แม้ชีวิตมาแล้วอย่างสมบูรณ์ เพื่อการทำทาน รักษาศีล และ เจริญภาวนา 6) หิริ คือ ความละอายต่อความชั่ว 7) โอตตัปปะ คือ ความกลัวบาป กลัวทุจริต และความชั่วต่าง ๆ คุณธรรมทั้ง 2 ประการ คือ หิริ และโอตตัปปะนี้ เป็นจรณะประจำพระองค์อย่างสมบูรณ์ 8) พาหุสัจจะ คือ ความเป็นผู้ฟังมาก เรียนรู้มาก คุณธรรมข้อนี้ มีประจำพระองค์มาตั้งแต่ครั้ง ยังสร้างบารมี ทรงเอาพระทัยใส่ฟังธรรมในสำนักต่างๆ เป็นลำดับมา ได้ศึกษาจนกระทั่งเจนจบศิลปะ 18 ประการ ตั้งแต่ครั้งยังเป็นสิทธัตถะราชกุมาร 9) วิริยารัมภะ คือ การทำความเพียรอย่างไม่ลดละ ดังเช่นทรงบำเพ็ญพุทธกิจ 5 เป็นประจำ คือ เวลาเช้าบิณฑบาต เวลาเย็นทรงแสดงธรรม เวลาค่ำทรงประทานโอวาทแก่พระภิกษุ เวลาเที่ยงคืนทรง เฉลยปัญหาแก่เหล่าเทวดา เวลาใกล้รุ่งทรงพิจารณาเวไนยสัตว์ที่จะพึงโปรด 10) สติ คือ การคุมใจไว้กับงานหรือสิ่งที่เกี่ยวข้อง โดยไม่เผลอหรือหลงลืม สติเป็นเครื่องกั้นความ อยาก เป็นเครื่องระวังอารมณ์ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงมีสติอยู่เสมอ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สติที่ตรึกเข้าไปใน กาย เวทนา จิต ธรรม 11) ปัญญา คือ ความรอบรู้ในกองสังขาร เพราะมองเห็นตามความเป็นจริง พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงมีความรู้ ความเห็นกว้างขวาง ทรงสามารถหยั่งรู้เหตุผลถูกต้อง ตามความเป็นจริง ไม่มีผิดพลาด 12) ปฐมฌาน 13) ทุติยฌาน 14) ตติยฌาน 15) จตุตถฌาน รูปฌานทั้ง 4 ข้อหลังนี้ คือ ภาวะที่จิตสงบ เป็นสมาธิ ประณีต ละเอียดอ่อนยิ่งขึ้นตามลำดับ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงอาศัยรูปฌาน 4 นี้ ขยับขยายโลกียปัญญาไปสู่โลกุตตรปัญญา บรรลุพระสัมมา สัมโพธิญาณ เป็นองค์อรหันตสัมมาสัมพุทโธ ยิ่งกว่านั้น พระสัมมาสัมพุทธเจ้ายังทรงทราบว่า สิ่งใดเป็นประโยชน์ สิ่งใดไร้ประโยชน์ต่อ สรรพสัตว์ทั้งหลาย นอกจากจะทรงเลือกปฏิบัติเฉพาะสิ่งที่เป็นประโยชน์แล้ว ยังทรงถ่ายทอดคุณธรรม ที่เป็นประโยชน์เหล่านั้น ให้แก่เหล่าสาวกทั้งหลาย ด้วยพระมหากรุณาอันยิ่งใหญ่อีกด้วย เพราะเหตุนี้จึง ทรงพระนามว่า “ทรงเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ” บ า ที่ 5 ส ามั ญ ญ ผ ล เ บื้ อ ง ต้ น ลเบื้อ DOU 55