ญาณกำหนดรู้ใจผู้อื่น : หน้า 134/209

ขึ้นอีก ปราศจากกิเลสและอุปกิเลส จึงทวีประสิทธิภาพในการงานยิ่งขึ้นอีก ยังผลให้บรรลุญาณซึ่งกำหนด รู้ใจของผู้อื่น หรือสัตว์อื่น เช่น รู้ว่าผู้อื่นกำลังคิดอะไรอยู่ รู้ว่าบุคคลใดมีภูมิหรือชั้นแห่งจิตอยู่ในระดับใด มีสมาธิหรือไม่ ดังมีเรื่องปรากฏอยู่ในอาฬวกสูตรว่า “สมัยหนึ่ง อาฬวกยักษ์ไปเฝ้าพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเพื่อถามปัญหา ยักษ์คิด อยู่ในใจว่า ถ้าพระพุทธองค์ไม่สามารถตอบปัญหาได้ ก็จะจับโยนข้าม มหาสมุทรเสีย ครั้นไปถึงที่ประทับของพระพุทธองค์ ยักษ์ได้แสดงอาการข่มขู่ โดยเรียกพระพุทธองค์ให้เสด็จออกไปหา ยังมิทันที่ยักษ์จะพูดอะไรต่อไป พระพุทธองค์ก็ทรงล่วงรู้ความคิดของยักษ์ทันที จึงทรงตอบไปว่า จะเรียกตถาคต ไปไยเล่า ตถาคตรู้ว่าท่านจะจับเราโยนข้ามมหาสมุทร แล้วตรัสต่อไปว่า ปัญหาที่ ท่านคิดจะถามเรานั้น พ่อของท่านบอกไว้ใช่ไหม เราจะบอกท่านให้รู้ด้วยว่า พ่อ ของท่านได้รับคำตอบเรื่องนี้มาจากพระกัสสปสัมมาสัมพุทธเจ้า....” นี่คือญาณ กำหนดรู้ใจผู้อื่นของพระพุทธองค์ 1 พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสเรื่องญาณกำหนดรู้ใจผู้อื่นกับพระเจ้าอชาตศัตรูว่า “ภิกษุนั้น เมื่อจิตเป็นสมาธิ บริสุทธิ์ ผ่องแผ้ว ไม่มีกิเลส ปราศจากอุปกิเลส นุ่มนวล ควรแก่การงาน ตั้งมั่น ไม่หวั่นไหวอย่างนี้ ย่อมโน้มน้อมจิตไปเพื่อ “เจโตปริยญาณ” เธอย่อมกำหนดรู้ใจของสัตว์อื่น ของบุคคลอื่นด้วยใจ คือจิต มีราคะก็รู้ว่าจิตมีราคะ หรือจิตปราศจากราคะก็รู้ว่าจิตปราศจากราคะ จิตมีโทสะ ก็รู้ว่าจิตมีโทสะ หรือจิตปราศจากโทสะก็รู้ว่าจิตปราศจากโทสะ จิตมีโมหะก็รู้ว่า จิตมีโมหะ หรือจิตปราศจากโมหะก็รู้ว่าจิตปราศจากโมหะ จิตหดหู่ก็รู้ว่าจิตหดหู หรือจิตฟุ้งซ่านก็รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน จิตเป็นมหรคต (บรรลุฌานระดับต่างๆ) ก็รู้ว่า จิตเป็นมหรคต หรือจิตไม่เป็นมหรคตก็รู้ว่าจิตไม่เป็นมหรคต จิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า ก็รู้ว่าจิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า หรือจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่าก็รู้ว่าจิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า จิต เป็นสมาธิก็รู้ว่าจิตเป็นสมาธิ หรือจิตไม่เป็นสมาธิก็รู้ว่าจิตไม่เป็นสมาธิ จิตหลุดพ้น ก็รู้ว่าจิตหลุดพ้น หรือจิตไม่หลุดพ้นก็รู้ว่าจิตไม่หลุดพ้น มหาบพิตร เปรียบเหมือนหญิงสาวชายหนุ่มที่ชอบการแต่งตัว เมื่อส่องดู เงาหน้าของตนในกระจกอันบริสุทธิ์สะอาด หรือในน้ำใส หน้ามีไฝก็จะพึงรู้ว่า หน้ามีไฝ หรือหน้าไม่มีไฝก็จะพึงรู้ว่าหน้าไม่มีไฝฉันใด ภิกษุก็ฉันนั้นแล เมื่อจิต - มรดกธรรม หน้า 17 : ดูอาฬวกสูตร ส. ส. 15/838/814 ลเบื้อ บ ท ที่ 8 ส า ม ญ ญ ผ ล เ มื อ ง สูง DOU 123