การศึกษาความทุกข์ในพระพุทธศาสนา : หน้า 339/433

๒.1 ความโศก ความแค้นใจ ความกระวนกระวาย ๒.2 ปรีาคะ ความคร่ำครวญรำพัน ๒.3 ทุกข์ ความเจ็บไข้ได้ป่วย ๒.4 โทมนัสสะ ความน้อยใจ ชั่งเคียด ๒.5 อุปายะ ความท้อแท้กลุ้มใจ ความอาลัยอาวรณ์ ๒.6 อุปิเส ย์ สัมโพ ยะ ความขัดข้องหมองมัว ตลอดใจ จากการประสบสิ่งที่ไม่เป็นที่รัก ๒.7 ปิยหิ วิปโยคะ ความโศกเศร้าโศกาเมื่อล่มพากจากของรัก ๒.8 ยมปิจัง ณ ลูกดี ความหวานหมองจากการปรารถนาสิ่งใดแล้วไม่ได้สิ่งนั้น นี่คือผลงานวิจัยเรื่องทุกข์ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระองค์ทรงเป็นเหมือนแพทย์ผู้บำบาญโรค สามารถแยกแยะอาการของโรคให้เราดูได้อย่างละเอียดชัดเจน “ทุกข์ อธิษฐานอุปโภค ปริยณาย สะอาด อธิษฐาน คื อทุกข์ อันเราพึงกำหนดดู” สืบ ม. ๑๙ / ๒๕๖๒/ ๒๕๙