ความหมายของปฏิรูปในยุคศิลปกรรม : หน้า 218/272

ในยุคที่ศิลปกรรมตกแต่งกำลังเจริญรุ่งเรือง ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ยังคงเป็นปฏิรูปไหม พระมหาพงศ์ศักดิ์ ธานินโย แม้ในยุคที่ศิลปกรรมมีความเจริญรุ่งเรืองก็ว่า "สิ่งที่เป็นปฏิรูป อย่างไรถึงยังเป็นปฏิรูปอยู่เหมือนเดิม" เหมือนกับตอกาคารที่เก่าแก่ทรุดโทรม แม้วาจะมีการฉาบทาหรือแต่งให้ดูดีสวยงามอย่างไร ก็ยังคงเป็นของเดิมไม่เปลี่ยนแปลง สถาบันผู้เชี่ยวฉลาดอิ่มเห็นตัวตึกอาคารนั้นด้วยสภาพแห่งความเป็นจริงฉันใด ตัวเราย่อมควรรู้ตัวตนของสังขารร่างกายด้วยความเป็นจริงฉันนั้น พระมหานัฐ ปุญฺญาธิโม ในยุคศิลปกรรม ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ก็ยังเป็นปฏิรูป เพราะ 1. สิ่งเหล่านี้แม้จะแต่งสวยงามก็ยังสกปรก ต้องชำระล้าง 2. สิ่งเหล่านี้เป็นสิ่งสมของปฏิรูปอื่นๆ เช่น ฝน เหงื่อ ฯลฯ 3. สิ่งเหล่านี้มีสภาพเสื่อมหรือชำรุด จึงต้องคอยตกแต่งให้ดูดี 4. สิ่งเหล่านำทุกอย่างให้ เพราะเหตุที่ต้องคอยตกแต่ง ดูแล 5. สิ่งเหล่านี้ถ้าปล่อยทิ้งไว้เฉยๆ จะไม่งาม และน่ารังเกียจ 6. สิ่งเหล่านี้ดูแย่แค่จะสวย แต่ถ้าดูดีๆ ดูนานๆ จะไม่สวย 7. สิ่งเหล่านี้เป็นของเสียแน่ๆ ใครให้มาฟรีๆ เราไม่เอาเลย 8. สิ่งเหล่านี้ถ้าหลุดออกจากร่างกาย เราจะไม่นำกลับมาใช้อีก 9. สิ่งเหล่านี้เป็นปฏิรูป ยิ่งหลุดออกไปยิ่งเป็นปฏิรูปหนักขึ้น 10. เพราะสิ่งเหล่านี้เป็นปฏิรูป เราจึงนำมาใช้พิจารณาสุขได้ พระวิเชียร วิริยิโตณ แม้ในยุคที่ศิลปกรรมตกแต่งกำลังเจริญรุ่งเรือง ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ยังคงเป็นปฏิรูป เพราะศิลปกรรมตกแต่งปกปิดความปฏิรูปได้แต่ภายนอกเท่านั้น แต่ความปฏิรูปภายในปกปิดไม่ได้ ซึ่งที่ปิดได้ ball ก็เพียงชั่วคราว ไม่ซ้ำก็เผยความเป็นปฏิรูปให้เห็นอีก เหมือนนำพวงมาลัยสวยงามมาประดับกองดูจะ แม้จะได้ดอกไม้มากมายสักเท่าไรก็ไม่อาจทำให้จุใจหายเหนื่อยมิได้ เพราะมันน่าเหม็นโดยเนื้อแท้ของมันจริงๆ ส่วนดอกไม้เป็นเหมือนภาพพลวงตา เหมือนพับแบด ไม่ซ้ำก็เลื่อนหายไป ที่รอเพียงปฏิรูปที่ไม่มีใครต้องการแม้เหลียวมองครับ