การวิเคราะห์คำศัพท์ในพระบาลี : หน้า 68/197

ประโยค - ประมาณปัญหาและฉายามีไรยากัน (สำหรับเปรียญธรรมดี) - หนาที่ 66 ก. ถือ ตัวประธานเป็นกฎเกณฑ์ คือถ้าตัวประธานมีอยู่ในศัพท์ สมานั้น ไม่ต้องศพอีกอันมาเป็นประธาน เรียกว่า สมานาม เช่น มหาจุฬาโนรมใหญ่ เป็นต้น สมานใด ไม่มีตัวประธานอยู่ในศัพท์ นั่น ต้องหาศัพท์อื่นมาเป็นประธาน สมานนั้น เรียกว่า สมาคุณ เช่น อุจจมหนโต แปลว่า สูง ท้งใหญ่ ยังไม่ใด้ความชัด จึง จำเป็นต้องหาศัพท์อื่นมาเป็นประธาน เช่น วิหาโร หรือ ปาสาโก เพื่อ ให้เข้ากับเนื้อความของศัพท์นั้น ๆ [อ.บ.] ก. กัมมารสมาน มีอย่าง ? อะไรบ้าง ? อุทาหรดังว่า ถานจบญ เป็นอย่างไหนได้บ้าง ? อย่างไหนแปลว่ากระไร ? ตั้ง วิเคราะห์หมวดด้วย. ข. มี ๆ อย่าง คือ วิสาสนุปพฺพง วิสาสนุครตบ วิสาสโน- ถบยถ วิสาสโนมบท สัมภาวนุปพพน อวธารนุปพฺพนท. เป็น วิสาสโนมบทก็ได้ แปลว่า ญาณเพียงดังจำ ๆ วิธารหวา ถณะ +ฌญู อิว-ถานจบญ เป็น อวธารนุปพพน ที่ได้ แปลว่า อัญญ คือญาณ วิธารหวา ถณา เอฌฺญู = ญาณจบญ. [๒๔๕] ก. คำว่า ปญฺญาสโล เป็นสมาสไหนได้บ้าง ? และ อย่างไหนแปลว่าอะไร ? ตั้งวิเคราะห์ด้วย. ค. เป็น อุปมานุตตรบ วิสาสนุปมบทก็ได้แปลว่า ปัญญา เพียงดังโปรษัท วิธารหวา ปญฺญา+ปาสาโค อิว-ปญฺญาปาสาโท เป็น อวธารนุปพฺพน ก็ได้ แปลว่า ปราสาทคือปัญญา วิธารหัส ปญฺญา อว+ปาสาโท=ปญฺญา ปาสาโท. [๒๔๕]