ประมวลปัญหาและแนะนำวิทยากร - ประวัติธรรมตรี : หน้า 99/197

ประโยค - ประมวลปัญหาและแนะนำวิทยากร (สำหรับเปรียญธรรมตรี) - หน้า ที่ 97 เอกะ-อรดูติ-เอกะดูติ ราติรติหนึ่ง อสมาครทิคู, เอกะดูติ-วาโส = เอกะดูติวาโส การอยู่รินรัติหนึ่ง ทุติยัดปริสสะ [ อ. น. ] ก. พยาสติโจ ผู้ซึ่งในอารมณ์ต่าง ๆ เป็นสมาสะอะไร ? มีวิเคราะหอย่างไร ? ก. เป็นสัตตมิติปริสสะ มีวิษณุบุพพพุทธ กัมมารยะ เป็นท้อง วิเคราะหว่า วิวิ-อารมณมะ-พยามุมมะ วิษณุบุพพพุทธ กัมมารยะ คือ ลบฺบวิทฺสะนะ เหลือไว้แต่ อักษรตัวหน้า คือ วิเปล ว เป็น พ, อ. เป็น ยสำเร็จรูปเป็น พยู, พยามุมมะ-อาตตโ๙-พยาสตุโด [ นโธ ] เป็นสัตตมิติปริสสะ, ลบ อารมณมะ เหลือไว้แต่ พยู, จึงมีรูป สำเร็จเป็นอย่างนั้น.[ อ. น. ] [ ตัณหิต ] ก. คำที่ชี้ไรเรียกว่าคำฝ่ายตัณหรฺ ? ต่างจากคำฝ่ายสมาสอย่างไร ? ก. คำที่ประกอบด้วยปัจจัยมหุ่งนี้ สำหรับแทนคำศัพท์ เพื่อ ทอนศัพท์ให้สั้นเข้า เช่น คำที่ 2 คำที่ 3 คำที่หนึ่ง อีกคำหนึ่งใช้ ปัจจัยแทน เมื่อใช้งบจะแทนแล้ว ก็ลบเสร็จได้ เช่น สายมา+อาโฑ แปลว่า เกิดในสายมา คงไว้แต่สายมา ลบ ชต เสียง ลง ในปัจจัย แทน สำเร็จรูปเป็น สายมา ก็แปลได้ความอย่างเดียวกัน เรียกว่า ตัณหิต. ต่างจากคำฝ่ายสมาส เพราะต่างทิศตกหล่อปรากฏคำศัพท์อยู่ เพียงหนึ่ง และมีปัจจัยใช้แทนคำที่หลังที่ลบแล้ว เช่น สายมาโก เป็นต้น, ส่วนคำฝ่ายสมาส ไม่ใช่ปัจจัยแทนคำฝ่ายหลังที่ลบแล้วเป็นเพียงแต่ลบ