การเสื่อมถอยของพระพุทธศาสนาในอินเดียยุคปลาย : หน้า 109/249

ระยะแรกปรากฏว่าคณาจารย์ชาวพุทธประสบความสำเร็จในการพัฒนาตันตระล้ำหน้าพวก ฮินดูมาก เพราะมนตรยานมีอิทธิพลในทางเข้าเร้าอารมณ์ให้เลื่อมใสง่าย และมีพิธีกรรมอัน ส่วนสหัชยานมีอิทธิพลในด้านการปฏิบัติสมาธิอย่างลึกซึ้ง สวยสดงดงาม แต่เมื่อเริ่มมีเรื่องเลอะเทอะผิดธรรมวินัยเข้ามาปะปนมากขึ้น และมีการแก้ไขละทิ้ง ธรรมวินัยดั้งเดิมมากขึ้น พระพุทธศาสนาที่แท้จริงจึงค่อย ๆ เสื่อมไป โดยถูกอิทธิพลศาสนา พราหมณ์กลืนไปทีละเล็กละน้อยในรูปของลัทธิตันตรยานนี้เอง หลังจากนั้นมาคณะสงฆ์บางกลุ่ม ก็ถูกเบี่ยงเบนความคิดด้วยลัทธิตันตระที่พัฒนาถึงขีดสุด จนเป็ จนเชื่อว่าชีวิตทางเพศไปกันได้กับ ภิกษุภาวะ ทั้ง ๆ ที่ก่อนนั้นทัศนะเรื่องประพฤติพรหมจรรย์ไม่ข้องเกี่ยวด้วยกามารมณ์ยังดำรง อยู่อย่างมั่นคงในหมู่คณะสงฆ์ จนเมื่อประมาณพุทธศตวรรษที่ 10 จึงมีหลักฐานว่าในแคว้น กัษมิระ มีภิกษุแต่งงาน และตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 13 เป็นต้นมา นิกายตันตระก็ยอมรับรอง การแต่งงานของภิกษุตามหมู่บ้านที่นิกายนี้ขยายออกไป นี่คือสภาพการพระพุทธศาสนาใน อินเดียยุคปลายที่เข้าสู่ภาวะเสื่อม กระทั่งสูญสิ้นไปในเวลาต่อมา 4.3.2 พระพุทธศาสนาภายใต้การอุปถัมภ์ของฝ่ายอาณาจักร ในบรรดาลัทธิศาสนานิกายต่าง ๆ ของอินเดียโบราณซึ่งมีอยู่ดาษดื่น จะเห็นว่ามีแต่ เพียงสาวกของเชนเท่านั้น ที่ยังหลงเหลือในปัจจุบัน ทั้งที่หลักคำสอนไม่ใคร่สอดคล้องกับการ เปลี่ยนแปลงของสังคมนัก ทั้งนี้เป็นเพราะว่า บรรดาสาวกของเชนเหล่านั้น มีพวกพ่อค้าที่มี ฐานะมั่งคั่งรวมอยู่ด้วยเป็นอันมาก และคอยให้ความอุปถัมภ์แก่นักบวชนั้นอย่างเต็มที่ จึงทำให้ อยู่รอดมาได้ เพราะชุมนุมชนของศาสนาเชนตั้งอยู่ท่ามกลางนักบวชกับคฤหัสถ์ แต่สำหรับพระพุทธศาสนาโดยทั่วไปอาศัยพระเจ้าแผ่นดินทรงอุปถัมภ์ และที่ใดที่ ขาดการอุปถัมภ์จากพระมหากษัตริย์ ที่นั่นพระพุทธศาสนาก็จะประสบความลำบากเสมอ เมื่อ ผู้ปกครองเฉยเมยต่อดินแดนที่มีพระสงฆ์อยู่ประจำ ไม่ได้ให้การสนับสนุนกันเท่าที่ควร พระสงฆ์ ก็ไม่อาจอยู่ในถิ่นนั้น ๆ ตามปกติได้ จำต้องละทิ้งที่นั้นไป เพราะไม่อาจปฏิบัติตามวินัยและ ศาสนกิจตามที่ควรได้ ในขณะที่ศาสนาเชนยืนหยัดอยู่กับถิ่นที่อยู่ของตน ในบั้นปลายทั้งฮินดู และเชนต่างก็ยังรอดมาได้ในดินแดนดั้งเดิมของตน * สภาการศึกษามหามกุฏราชวิทยาลัย, พุทธศาสนประวัติระหว่าง 2500 ปีที่ล่วงแล้ว, 2537 หน้า 369 เอ็ดเวอร์ด คอนซ์, พุทธศาสนา: สาระและพัฒนาการ, 2530 หน้า 75 * เอ็ดเวอร์ด คอนซ์, พุทธศาสนประวัติสังเขป, 2516 หน้า 152-155 100 DOU ประวัติศาสตร์ พระพุทธ ศาสนา