คำอธิบายเกี่ยวกับจิตและอภิญญา : หน้า 101/174

ประโยค - มังคลัตถีปิเป็นเปล เล่ม ๕ หน้า ๑๐๑ ได้เฉพาะอย่างที่ ๒ เพราะจิตเป็นธรรมชาติรู้แจ้ง เพราะเหตุนั้น ท่าน จึงกล่าวว่า อภิญญาว่า ย่อมรู้แจ้งซึ่งอารมณ์ ดังนี้ เพื่อแสดงการ ที่จิตต่ออารมณ์ กล่าวคือได้รับอารมณ์ อันพิเศษด้วยอิทธิแห่งสัญญา และ ปัญญา ที่บวความหมายการพิจารณาและการแทงตลอด." [๕๑] หมวดธาตูมี จูร เป็นต้นว่า "บรรจิตทั้งหมด จิตที่เป็นกุศลอุดกูลฝ่ายโลภะและมหาเวิจิต ชื่อว่า จิต เพราะสังสม ซึ่งสันนามของจิต ด้วยสามารถชวนวิญญาณว่า จิต เพราะอันกรรมก็ลงสังสมแล้ว นี้เป็นคำอธิบายด้วยอำนาจ จิตดู. ศิลปะอันจิตในโลกชนิดใดชนิดหนึ่ง ก็ชื่อว่า จิต เพราะลงมาม คือ วิจิตร ได้แก่ เป็นเครื่องอันเขาทำให้วิจิตร เพราะทำศิลปะนั้นทั้งหมด ด้วยจิตนี้เอง มีอธิบายที่ท่านกล่าวว่าไว้ว่า "ชื่อว่า จิต เพราะเป็น เครื่องกระทำอัจฉริยะคนนี้ เป็นคำอธิบายด้วยอำนาจ จิตดู ชื่อว่า จิต เพราะลงมาม. นี้เป็นคำอธิบาย ด้วยอำนาจแห่งความเฉพาะ บทฯ ก็ในอธิราแห่ง จิตดู ศัพท์นี้ที่ บัดกิตพิงทราบ ความ ที่อธิบายว่า จิต ด้วยอำนาจสัมปุฎตอ ฤทธิอธิรามนิติอ หิจิต มัชฌิมจิต ปิดจิตต์ และอธิปจิติดิน เพราะความเป็นธรรมชาติแตก ต่างกัน โดยประเภทแห่งจิตมีสารจิตโลจิตเป็นต้น. ความที่ จิตดู ศัพท์ฯ คู่เดียว เป็นคำอธิบายถึงอย่างนั้น ย่อมไม่มีจริง, ถึงกระนั้น แม้อัยยะ ท่านก็เรียกว่า จิต โดยสนุกทวิโภก (คือเรียกรวม) เพราะ เป็นสภาพหย่อนลงในภายใน แห่งธรรมอันจิตทั้งหลาย เหมือนคน อ. สหนิด ธาตุมา. ฉบับพม่า. ๒๐๖.