ความหมายของความเศร้าในพระธรรม : หน้า 112/174

ประโยค - มั่งอัดทีนี้เป็นแปล เล่ม ๕ หน้า 112 อนิจจะ ถิมมะศัพท์มีเหตุเป็นบรรยาย เหตุอันนั้น พระอรรถกถาจารย์จึงกล่าวว่า “อันเหตุแห่งทุกข์” ภาวะแห่งบุคคลหรือแห่งจิต ผู้ถึงความโศก คือผู้เศร้า ชื่อนี้มีความเศร้าใจเป็นลักษณะ เพราะความเป็นสภาพอันบุคคลถึงความเศร้า ชื่อว่า ภาวะแห่งบุคคล หรือแห่งจิตผู้เศร้า บทว่า อนุญาณ์ ความว่า ความโศกนั้น ชื่อว่ายังภายในแห่งอัตภาพให้หดแห้ง เพราะความดีดเป็นผู้เศร้าหมอง ชื่อว่า ยังภายในแห่งอัตภาพให้หดแห้ง เพราะอำนาจแห่งความอรอบใจรอบด้าน เพราะถึงความเป็นสภาพมืดคล้ำง-​. อรรถกถาอัญญุสาสน์ว่า “โมโหมัส มีการเสวยอารมณ์สุข รามีลักษณะ มีการประจบอารมณ์ไม่่น่าปรารถนาอย่างใดอย่างหนึ่งเป็น ก็มีอาภรากทางจิตเป็นเหตุปรากฏ_. [๕๓๐] อรรถกถาว่าจึงว่า “ความโศกนั้น” โดยเนื้อความได้แก่โมหมัสสวยนากิจริง เมื่อเป็นเช่นนั้น คำว่าความหม่นไหม้ใน ภายในเป็นลักษณะ มีความเข็มเกรี้ยวแหลมใจเป็นก็ มีความตามละห้อยถึงเป็นเหตุปรากฏ_. มีภาววังนี้ว่าว่า “ที่โมโหมัสสวาทน มีลักษณะอันพระอรรถถากกล่าวแล้วในเบื้องต้นเป็นอาทิ ชื่อว่า ความโศก เพราะเหตุนี้น ไม่จำต้องกล่าวอาการมีลักษณะเป็นนั้นอีก ถึงกระนั้น อาการมีลักษณะเป็นนั้น อันมีข้อแปลกต่างจากความโศก ก็อาจกล่าวไว้เพราะความที่โมโหมัสสังขังอันแตกต่างกัน เพราะเหตุนี้ พระอรรถกถา- ๑. องุสาสนี ๑๖๐. ๒. สม. วิ. ๑๓๔.