ธาตุในวิปัสสนาภูมิ : หน้า 142/265

บทที่ 7 ธาตุ 18 ในบทเรียนนี้นักศึกษาจะได้เรียนรู้วิปัสสนาภูมิที่เรียกว่า ธาตุ ซึ่งเราอาจจะนึกถึงธาตุ ต่าง ๆ ที่มีอยู่ในโลก หลายร้อยธาตุ แต่สำหรับธาตุในวิปัสสนาภูมิ มีความแตกต่างจากธาตุที่เข้าใจ กันนั้นมากน้อยเพียงใด ให้นักศึกษารายละเอียดจากเนื้อหาในบทเรียนนี้ 7.1 ความหมายของธาตุ ธาตุ หมายถึง สิ่งที่ทรงสภาวะของตนอยู่เอง คือ มีอยู่โดยธรรมดา เป็นไปตามเหตุปัจจัย ไม่มีผู้สร้าง ไม่มีอัตตา มิใช่สัตว์ มิใช่ชีวะ ธาตุ” แปลว่า วัตถุเดิม สิ่งที่เราเห็นอยู่ทั่วไป ทางศาสนาเรียกว่าสังขาร เพราะมี หลายอย่างมาผสมกันเข้า ส่วนต่าง ๆ ที่มาผสมกันนั้นเรียกว่าธาตุ พูดอีกที่ธาตุ คือ พื้นเดิมของ แต่ละสิ่งนั่นเอง ธาตุ แปลว่า สิ่งที่เป็นต้นเดิม เป็นมูลเดิม สิ่งที่ทรงสภาวะของมันอยู่เองตามธรรมดา ของเหตุของปัจจัย คือ ธรรมชาติที่ทรงไว้ซึ่งสภาพของตน เป็นสภาวะแท้ๆ ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่ชีวะ โดยสรุป ธาตุ แปลว่า สภาวะที่ทรงลักษณะเฉพาะของตัวไว้ หมายถึงสิ่งที่ดำรงอยู่ ตามสภาพของตน หรือตามธรรมดาของเหตุปัจจัย สิ่งที่เป็นมูลเดิม หรือสิ่งที่ถือเป็นส่วนสำคัญที่ คุมกันเป็นร่างของคน สัตว์ สิ่งมีชีวิตทั้งหลาย อันได้แก่ ธาตุ 4 ธาตุ 6 และธาตุ 18 สภาพความเป็นอยู่ของธาตุทั้ง 18 เหล่านี้ เป็นธรรมชาติที่ทรงไว้ซึ่งสภาพของตน ไม่มี การเปลี่ยนแปลง ทั้งเป็นธรรมชาติอันเป็นปกติของตนเอง ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา แต่ประการใด พระราชวรมุนี, พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม, กรุงเทพฯ : 2535, หน้า 139. 2 พันเอก ปิ่น มุทุกันต์, ประมวลศัพท์ศาสนา, กรุงเทพฯ : คลังวิทยา, หน้า 218. 132 DOU สมาธิ 8 วิ ปั ส ส น า กัมมัฏฐาน