ข้อความต้นฉบับในหน้า
บทที่ 8
อินทรีย์ 22
ในบทเรียนที่ผ่านมา เราได้ศึกษาเกี่ยวกับขันธ์ อายตนะ และธาตุมาแล้ว ซึ่งเป็นส่วน
ที่ทำให้เราเห็นภูมิของวิปัสสนาว่ามีเพียง 2 ประการ คือ รูป และนาม สำหรับในบทเรียนนี้เรา
จะได้ศึกษาอินทรีย์ 22 เพื่อดูว่ามีลักษณะเป็นรูป นาม เช่นกันหรือไม่ อย่างไร
8.1 ความหมายของอินทรีย์
คำว่า อินทรีย์ นั้นมีความหมายว่า ความเป็นใหญ่ สภาพที่เป็นใหญ่ในกิจของตน ธรรม
ที่เป็นเจ้าของในการทำหน้าที่อย่างหนึ่ง เช่น ตาเป็นใหญ่ในการเห็น หูเป็นใหญ่ในการฟัง เป็นต้น
คือธรรมชาติที่เป็นใหญ่ในหน้าที่ของตนๆ สิ่งอื่นๆ จะทำหน้าที่แทนไม่ได้ หรืออาจกล่าว
ได้ว่าอินทรีย์เป็นชื่อของความเป็นใหญ่ ซึ่งอินทรีย์ทั้ง 22 มีหน้าที่ต่างกันไปตามหน้าที่ของตน
ไม่แทรกแซงกันและกัน เช่น ตา มีหน้าที่เห็นหูนั้นจะมาทำหน้าที่แทนตาไม่ได้เลยในขณะเดียวกัน
ตาก็จะมาทำหน้าที่ฟังไม่ได้ เรียกว่า เป็นใหญ่ในหน้าที่ของตน แต่ละสภาวะเป็นใหญ่ในหน้าที่
ของตน เขาจึงเรียกว่า อินทรีย์
8.2 องค์ประกอบของอินทรีย์ 22
อินทรีย์ 22 ประกอบด้วยสิ่งเหล่านี้ คือ
1. จักขุนทรีย์ ความเป็นใหญ่ของตา มีหน้าที่รับสี ได้แก่ จักขุปสาทรูป เป็นรูปธรรม
2. โสตินทรีย์ มีหน้าที่เอาไว้รับเสียง ได้แก่ โสตปสาทรูป เป็นรูปธรรม
3. ฆานินทรีย์ มีหน้าที่เอาไว้รับกลิ่น ได้แก่ ฆานปสาทรูป เป็นรูปธรรม
4. ชิวหินทรีย์ ความเป็นใหญ่ในเรื่องของลิ้น มีหน้าที่เอาไว้รับรสต่างๆ ได้แก่ ชิวหา
ปสาทรูป เป็นรูปธรรม
พระราชวรมุนี (ประยุทธ์ ปยุตฺโต), พจนานุกรมพุทธศาสตร์, ด่านสุทธาการพิมพ์ จำกัด, 2528, หน้า 419
148 DOU สมาธิ 8 วิ ปั ส ส น า กัมมัฏฐาน