ธาตุ 18 และลักษณะของมัน : หน้า 242/265

11.3 ธาตุ 18 11.3.1 ลักษณะของธาตุ 18 ธาตุทั้ง 18 แบ่งเป็น 3 หมวด คือ 1. ธาตุรับ ได้แก่ จักขุธาตุ คือ ธาตุเห็น หรือธาตุรับรูป โสตธาตุ คือ ธาตุได้ยิน หรือธาตุรับเสียง มานธาตุ คือ ธาตุได้กลิ่น หรือธาตุรับกลิ่น ชิวหาธาตุ คือ ธาตุรับรส กายธาตุ คือ ธาตุรับสิ่งสัมผัสทางกาย มโนธาตุ คือ ธาตุสำหรับรับอารมณ์ทางใจ 2. ธาตุกระทบ ได้แก่ รูปธาตุ คือ ธาตุของรูป สี สัณฐาน สัททธาตุ คือ ธาตุของเสียง คันธธาตุ คือ ธาตุของกลิ่น รสธาตุ คือ ธาตุของรส โผฏฐัพพธาตุ คือ ธาตุอันเป็นสิ่งสัมผัสทางกาย ธัมมธาตุ คือ ธาตุอารมณ์ทางใจ เป็นธาตุปรุงแต่ง คืออารมณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้น มาจากการปรุงแต่งของจิตตัวเอง การได้เห็น ได้ยิน ได้กลิ่น รับรส สัมผัส หรือว่าแม้กระทั่งปรุงแต่ง จากจิตของมันเอง เป็นธาตุพิเศษ 3. ธาตุรับรู้ ได้แก่ จักขุวิญญาณธาตุ คือ ธาตุรับรู้ หรือเห็น รูป สี และสัณฐาน โสตวิญญาณธาตุ คือ ธาตุรับรู้ หรือได้ยินเสียง ฆานวิญญาณธาตุ คือ ธาตุรับรู้ หรือได้กลิ่น 232 DOU สมาธิ 8 วิ ปั ส ส น า กัมมัฏฐาน