ประเภทของกิเลสในพระพุทธศาสนา : หน้า 33/265

2.3 ประเภทของกิเลส กิเลส เป็นกัณหธรรม เป็นธรรมฝ่ายอกุศล เป็นเหตุให้ใจเศร้าหมอง เกิดบาปอกุศล และความชั่วร้ายทั้งปวง กิเลสในใจเปรียบได้กับเชื้อโรคในกายที่มีอยู่หลากหลายประเภท คำสอน ที่มีปรากฏในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาได้แสดงประเภทของกิเลสไว้มากมาย ในปริเฉทที่ 7 สมุจจยสังคหวิภาค แห่งคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะ ได้ประมวลสรุปหมวดธรรมแห่งอกุศลไว้ 9 หมวด 55 ประเภท คือ 1) อาสวะ 4 2) โอฆะ 4 3) โยคะ 4 4) คันถะ 4 5) อุปาทาน 4 6) นิวรณะ 6 7) อนุสัย 7 8) สังโยชน์ 12 9) กิเลส 101 แต่ละหมวดมีรายละเอียดดังนี้ 1) อาสวะ คือ กิเลสซึ่งหมักดองอยู่ในกระแสจิต ทำให้วัฏฏะทุกข์ที่ยาวนานไม่มีกำหนด เจริญรุ่งเรืองไม่มีที่สิ้นสุด มี 4 อย่าง คือ 1. กามาสวะ ติดใจแสวงหากามคุณทั้ง 5 คือ รูป เสียง กลิ่น รส และการสัมผัส 2. ภวาสวะ ชอบใจยินดีในอัตภาพของตน ชอบใจอยากได้ในรูปภพ อรูปภพ 3. ทิฏฐาสวะ เห็นผิดจากความเป็นจริง และติดใจในความเห็นผิดนั้น 4. อวิชชาสวะ จมอยู่ในความไม่รู้เหตุผลตามความเป็นจริง จึงได้โลภ โกรธ หลง 2) โอฆะ คือ กิเลสที่เป็นเหมือนห้วงน้ำท่วมทับสัตว์ทั้งหลายให้จมลงในวัฏสงสาร จนถึง อบายภูมิ โดยไม่ให้โอกาสโผล่ขึ้นพ้นจากวัฏสงสาร มี 4 อย่าง คือ หน้า 78. 1. กาโมฆะ ห้วงแห่งกาม พาให้สัตว์จมอยู่ในกามคุณทั้ง 5 2. ภโวฆะ ห้วงแห่งภพ พาให้สัตว์จมอยู่ในความยินดีต่ออัตภาพของตน 3. ทิฏโฐฆะ ห้วงแห่งความเห็นผิด พาให้สัตว์จมอยู่ในความเห็นผิด 4. อวิชโชฆะ ห้วงแห่งความหลง พาให้สัตว์ลุ่มหลงจมอยู่ในความไม่รู้ 1 มูลนิธิสัทธัมมโชติกะ, คู่มือการศึกษาหลักสูตรจูฬอาภิธรรมิกะโท, กรุงเทพฯ : ทิพย์วิสุทธิ์, 2540 หน้า 49. * พระคันธสาราภิวงศ์ แปล. อภิธัมมัตถสังคหะ และปรมัตถทีปนี, กรุงเทพฯ : หจก. ไทยรายวันการพิมพ์, 2546 บ ท ที่ 2 กิเลส DOU 23