การบรรลุธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า : หน้า 188/416

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเมื่อ 2,500 กว่าปี พระองค์ก็อาศัยอย่างนั้น จนถึงรุ่งอรุณตอนเช้าได้รับบรรลุอุตตรสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว บรรลุอายธรรมอรหันต์สัมมาสัมโพธิ์แล้ว พระองค์ตรองอุตทานอย่างนั้นเหมือนกันว่า "เมื่อใดธรรมทั้งหมดหลายบังเกิดขึ้นแก่พรหมณ์ผู้มีความเพียรพออยู่ พราหมณ์นั้นยอมกำจัดมารและเสนามารเสียดได้ ดำรงอยู่เหมือนดวงอาทิตย์ผุดขึ้นมากำจัดมิด กระทำอากาศให้ว่างจะนั่น" หมายถึง ความมืด ด้วยความไม่รู้จริงอันใดในใจหมดสิ้นไปเลย พระเดชพระคุณหลวงปู่ฯ เมื่อ 52 ปี ท่านก็เป็นอย่างนั้น แต่ท่านอุตทานว่า "เออ... มันยากอย่างนี้เอง ถึงได้ไม่บรรจุกัน ความเห็น ความจำ ความคิด ความรู้ ต้องรวมเป็นจุดเดียวกัน เมื่อหยุดแล้วจึงดับ เมื่อดับแล้วจึงเกิด ถ้าไม่ดับ ก็ไม่เกิด นี้เป็นของจริง ของจริงต้องอยู่ตรงนี้ ถ้าไม่ถูกส่วนนี้ เป็นไม่เห็นเดี๋ยขาด" ม. ๕๘๙