การวิเคราะห์ธุดงค์ในวิสุทธิมรรค : หน้า 178/184

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - มีธุตศัพท์เป็นต้น ๑ โดยย่อและโดยพิสดารอีก ๑. [ วินิจฉัยโดยกุศลติกะ ] - หน้าที่ 174 ส่วนผู้ใด ในบทเหล่านั้น บทว่า โดยกุศลติกะ ความว่า ก็ธุดงค์ทั้งหมด เป็นกุศลก็มี เป็นอัพยากฤตก็มี เนื่องด้วยผู้รักษาที่เป็นพระเสขะ ปุถุชน และพระขีณาสพ (แต่) ธุดงค์ที่เป็นอกุศลไม่มี จะพึงกล่าวว่า ธุดงค์แม้เป็นอกุศลก็มี โดยพระบาลีมีอาทิว่า "ภิกษุมี ความปรารถนาลามก อันความอยากครอบงำแล้ว เป็นอารัญญิกกะ"" ดังนี้ ผู้นั้นควรถูกกล่าวว่า เรามิได้พูดว่าภิกษุมีจิตเป็นอกุศล ย่อม ไม่อยู่ป่า, ด้วยว่า ความอยู่ป่าของภิกษุใดมีอยู่ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า อารัญญิกะ, และอารัญญิกภิกษุนั้น จึงเป็นผู้มีความปรารถนาลามกก็มี เป็นผู้มักน้อยก็มี, ก็ (คำนี้) ได้กล่าวไว้แล้ว (ในตอนแก้อรรถแห่ง คำธุดงค์)" ว่า "องค์เหล่านี้ ชื่อว่า ธุดงค์ เพราะเป็นองค์แห่ง ภิกษุผู้ชื่อว่า ธุตะ เหตุเป็นผู้กำจัดกิเลสได้ด้วยการสมาทานนั้น ๆ อีก อย่างหนึ่ง ชื่อว่าธุดงค์ เพราะมีญาณอันได้โวหารว่า ธุตะ เหตุเป็น เครื่องกำจัดกิเลสเป็นองค์, อีกนัยหนึ่ง องค์เหล่านี้ชื่อว่าธุตะ กำจัดโทษอันเป็นข้าศึกด้วย เป็นองค์แห่งความปฏิบัติด้วย, แม้เพราะ เหตุนั้น จึงชื่อว่า ธุดงค์” ดังนี้ ใคร ๆ ซึ่งจะพึงมีธุดงค์เหล่านั้น เป็นองค์ ได้ชื่อว่าเป็น ธุตะ (ผู้กำจัดกิเลสได้) ด้วยอกุศล หามีไม่ ด้วย, อกุศลซึ่งจะพึงเป็นเหตุให้ธุดงค์ได้ชื่อว่าธุดงค์ เพราะทำกุศล นั้นให้เป็นองค์ จะกำจัดกิเลสอะไร ๆ ได้ ก็หาไม่ด้วย ทั้งอกุศลจะ ๑. อง. ปญฺจก. ๒๒/๒๕๕ ๒. วิสุทธิมรรค หน้า ๒๖. เพราะ