เภสัชและบริขารในวิสุทธิมรรค : หน้า 75/184

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หน้าที่ 72 อย่างใดอย่างหนึ่ง ที่ชื่อว่าเภสัช เหตุว่าเป็นสิ่งที่หมอจึงทำ (ปรุง) เพราะเป็นสิ่งที่หมออำนวยให้ เภสัช คือปัจจัยแห่งคนไข้ ชื่อว่า คิลานปัจจัยเภสัช หมายถึงสิ่งที่หมอทำ เป็นสัปปายะแก่คนไข้ อย่างใดอย่างหนึ่ง เช่นน้ำมัน น้ำผึ้ง น้ำอ้อยเป็นต้น ก็บริวาร (เครื่องแวดล้อม) พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่าบริขาร ในบาลีว่า "พระนครเป็นสถานอันเขาล้อมดีแล้ว ด้วยนครบริขาร " เป็นต้น อลังการ (เครื่องประดับ) ก็ตรัสว่าบริขาร ในบาลีว่า "รถมีศีลเป็นบริขาร มีฌานเป็นเพลา มีความเพียรเป็นล้อ" เป็นต้น สัมภาระ (เครื่องค้ำจุน) ก็ตรัสว่าบริขาร ในบาลีมีว่า "ชีวิตบริขาร เหล่านี้ อย่างใดอย่างหนึ่ง บรรพชิตหามาโดยชอบ" เป็นต้น” ก็ใน บทว่า คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกขาร นี้ ย่อมควรทั้งสัมภาระ ทั้งบริวาร จริงอยู่ คิลานปัจจัยเภสัชนั้น ชื่อว่า เป็นเครื่องล้อมกั้นแห่งชีวิตก็ได้ เพราะเป็นเครื่องรักษา (ชีวิต) ไว้ ไม่ให้ช่องแก่อาพาธอันจะทำให้ ๑. อง, สตฺตก. ๒๓/๑๐๓. สตฺตหิ นครปริกขาเรหิ - ด้วยนครบริขาร ๒ นี้ ลางท่านก็หมาย เอากำแพง ๗ ชั้น แต่ในมหาฎีกาว่า ลางอาจารย์หมายเอาเครื่องล้อมรักษาเมือง ๓ อย่าง และ จำแนกไว้ดังนี้ ตฏอุปริกเขโป มูลดิน ปรีชา คูเมือง อุทปาโป เชิงเทิน ปากาโร ก๋าแพง เอริกา เสาระเนียด ปฏิมา ลิ่มสลัก ปาการปศุกณฑล หอรบ ? "สัตตหิ นครปริกขาเรหิ" มีแสดงไว้ในพระบาลีทั้ง ๓ อย่างคือ เอริกา ปริขา อนุปริยายปโถ พห์ อาวุธ พหุ พลกาโย โทวาริโก ปากาโร นี้แล นครปริกขาร "เครื่องแวดล้อมนคร" จะ แปลตามมหาฎีกาว่า 'เครื่องล้อมรักษานคร" - นคร ปริวาเรตวา รถขนเกหิ ก็จะได้ อนึ่ง จะถือ ตามมติอรรถกถาก็ไม่ได้ เพราะท่านแก้ไว้ว่า นคราลงกาเรหิ อลงกต์ คือ "เครื่องประดับสำหรับ นคร" ในที่นี้ ปริกขาร หมายเอา ปริวาร เพราะที่หมายเอา อลงการ ก็มีอยู่ต่อไป จึงต้อง แปลเป็น "ปริวาร" ตามที่ประสงค์ ๒. ส. มหาวาร. ๑๕/๒. ๓. ม. ม. ๑๒/๑๐๘