การวิเคราะห์คิลานปัจจัยเภสัชในวิสุทธิมรรค : หน้า 76/184

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - , - หน้าที่ 73 เสียชีวิตเกิดขึ้นได้ ชื่อว่า เป็นเครื่องค้ำจุนแห่งชีวิตก็ได้ เพราะเป็น เครื่องบันดาลชีวิตให้ยั่งยืน เพราะฉะนั้น คิลานปัจจัยเภสัชนั้น จึง ตรัสเรียกว่า "บริขาร" d ซง ดังนี้ (บทนี้จึงทำวิเคราะห์ได้ว่า) คิลานปจฺจยเภสชฺชญฺจ ติ ปริกฺขาโร จาติ คิลนปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร (บริขารคือเภสัช อันเป็นเครื่องปราบโรคแห่งคนไข้) ความแห่งปาฐะนั้นว่า ... คิลานปัจจัยเภสัชบริขารนั้น อธิบายว่า "ซึ่งเครื่องค้ำจุนแห่งชีวิต มีน้ำมัน น้ำผึ้ง น้ำอ้อยเป็นต้นที่หมออำนวยให้ เป็นที่สบายแห่งคนไข้ อย่างใดอย่างหนึ่ง" บทว่า อุปุปนาน แปลว่าเกิดแล้ว เป็นแล้ว ก่อขึ้นแล้ว ในบทว่า เวยยาพาธิการ นี้ ความกำเริบแห่งธาตุ ชื่อ พยาพาธ ส่วนโรคต่าง ๆ มีโรคเรื้อน ฝี และพุพองเป็นต้น ซึ่งมีความ กำเริบแห่งธาตุนั้นเป็นสมุฏฐาน ชื่อว่า เวยยาพาธิก เพราะเกิดแต่ พยาพาธ บทว่า เวทนา ได้แก่ทุกขเวทนา คือเวทนาซึ่งเป็นวิบาก แห่งอกุศล ความก็คือ (เพื่อบำบัดเสีย) ซึ่งเวทนาเนื่องด้วยโรคอันเกิด แต่พยาพาธเหล่านั้น บทว่า อพฺยาปชฺฌปรมตาย หมายความว่า เพื่อความไม่มีทุกข์เป็นอย่างยิ่ง อธิบายว่า เพียงที่ทุกข์นั้นเสื่อมหมดไป ศีล อันมีการพิจารณาโดยแยบคายก่อนแล้วจึงบริโภคปัจจัยเป็น ลักษณะนี้ บัณฑิตพึงทราบว่า ชื่อปัจจยสันนิสิตศีล โดยสังเขป ด้วย ประการฉะนี้ ส่วนอรรถแห่งคำในคำว่า ปัจจยสันนิสิตะ นี้ จึง ทราบดังนี้ ก็เครื่องอาศัยมีจีวรเป็นต้น ท่านเรียกว่าปัจจัย เพราะเป็น ที่สัตว์ทั้งหลายอาศัย คือใช้บริโภค จึงไปได้ คือจึงดำเนินไปได้