ความหมายของพระอรหันต์และพระสัมมาสัมพุทธเจ้า : หน้า 100/371

ว่า “พระอรหันต์” ๒. ทรงเป็นผู้ตรัสรู้เองโดยชอบ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงพระนามว่า “สัมมาสัมพุทโธ” แปลตามศัพท์ว่า ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ หรือโดยถูกต้อง เมื่อพิจารณาพระบาลีในธัมมจักกัปปวัตตนสูตร ที่ว่า “จก อุทปาทิ ญาณ อุทปาทิ ปญฺญา อุทปาทิ วิชชา อุทปาติ อาโลโก อุทปาทิ ฯ” จะเห็นว่าคุณวิเศษ ๕ อย่าง ดังบาลีที่ยกขึ้นกล่าวนี้ จะ เป็นความหมายของคำว่า “พุทโธ” กล่าวคือ จกฺขุ ความเห็น ญาณ์ ความรู้ ปญฺญา ความรู้ชัด วิชชา ความรู้แจ้ง และ อาโลโก แสงสว่าง ทั้ง ๕ อย่างนี้ประมวลเข้าด้วยกันรวมเป็นคำ แปลของคำว่า “พุทโธ” ถ้าจะแปลให้สั้นเข้า “พุทโธ” ก็ต้อง แปลว่า “ทั้งรู้ทั้งเห็น” มิใช่รู้เฉย ๆ โดยอาศัยคำว่า จกฺขุ ญาณ ที่ว่า “เห็น” นั้น มิได้มีความหมายว่าเห็นอย่างตาคน ธรรมดาเห็น แต่พระองค์เห็นด้วยธรรมจักษุ สิ่งทั้งหลายที่ พระองค์ทรงรู้เห็นนั้นตรงตามความเป็นจริงทั้งสิ้น มิใช่คาดคะเน ตาธรรมกาย หรือ การเห็นของธรรมกาย ๙๘