วิปัสสนาญาณและการเจริญภาวนา : หน้า 232/371

สุกและขนมสด ไม่เที่ยง ต้องอบ ต้องนวดฟัน มีอันแตกทำลายและกระจัดกระจายเป็นธรรมดา และวิญญาณของเรานี้ก็อาศัยอยู่ในกายนี้ เนื่องอยู่ในกายนี้... มหาบพิตร นี้แหละสามัญญ ผลที่เห็นประจักษ์ ทั้งดียิ่งกว่า ทั้งประณีตกว่า สามัญญผลที่เห็นประจักษ์ข้อก่อน ๆ” จากพุทธดำรัสนี้ จะเห็นว่าสามัญญผลที่ผู้เจริญภาวนา จะพึงบรรลุต่อจากฌาน ๔ ก็คือ “ญาณทัสสนะ” หรือเรียกอีก อย่างหนึ่งว่า “วิปัสสนาญาณ” เป็นญาณตามเห็นความเกิดและ ความดับของร่างกายตนเอง ทำให้มองเห็นว่าร่างกายเรานี้น่ากลัว มีแต่โทษ แล้วเกิดความเบื่อหน่าย ปรารถนาจะละทิ้งกายตน เองเสีย ขณะเดียวกันก็คิดพิจารณาหาทางที่จะละทิ้งกายตน ครั้นแล้วก็เกิดความวางเฉยไม่ยินดียินร้ายต่อร่างกายตน ญาณในระดับนี้ย่อมนำไปสู่การหยั่งรู้อริยสัจ ๔ (ทุกข์ เหตุแห่ง ทุกข์ ความดับทุกข์ และวิธีดับทุกข์) “ญาณทัสสนะ” หรือ “วิปัสสนาญาณ” นี้ เป็นญาณที่ สามัญญผลสูตร ที. ส. ๙/๑๓๑/๑๐๑ ๒๓๐