หลักธรรมของพระพุทธเจ้า : หน้า 105/371

แม้ชีวิตมาแล้วอย่างสมบูรณ์ เพื่อการทำทาน รักษาศีล และ เจริญภาวนา ๖) หิริ คือ ความละอายต่อความชั่ว ๗) โอตตัปปะ คือ ความกลัวบาป กลัวทุจริต และความ ชั่วต่าง ๆ คุณธรรมทั้ง ๒ ประการ คือ หิริและโอตตัปปะนี้เป็น จรณะประจําพระองค์อย่างสมบูรณ์ ๔) พาหุสัจจะ คือ ความเป็นผู้ฟังมาก เรียนรู้มาก คุณ ธรรมข้อนี้ มีประจำพระองค์มาตั้งแต่ครั้งยังสร้างบารมี ทรง เอาพระทัยใส่ฟังธรรมในสํานักต่าง ๆ เป็นลำาดับมา ได้ศึกษา จนกระทั่งเจนจบศิลปะ ๑๘ ประการ ตั้งแต่ครั้งยังเป็นสิทธัตถะ ราชกุมาร ๙) วิริยารัมภะ คือ การทำความเพียรอย่างไม่ลดละ ดังเช่นทรงบำเพ็ญพุทธกิจ ๕ เป็นประจำ คือ เวลาเช้าบิณฑบาต เวลาเย็นทรงแสดงธรรม เวลาค่ำาทรงประทานโอวาทแก่พระภิกษุ เวลาเที่ยงคืนทรงเฉลยปัญหาแก่เหล่าเทวดา เวลาใกล้รุ่งทรง พิจารณาเวไนยสัตว์ที่จะพึงโปรด ๑๐) สติ คือ การคุมใจไว้กับงานหรือสิ่งที่เกี่ยวข้อง โดย ไม่เผลอหรือหลงลืม สติเป็นเครื่องกั้นความอยาก เป็นเครื่อง ๑๐๓