ความหมายของอายตนะภายในและภายนอก : หน้า 177/371

จากพระดำรัสที่ยกมานี้ มีคำศัพท์ที่พึงทําความเข้าใจอยู่ หลายคำ คือ “ทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย” หมายถึง “อายตนะภาย ใน ๖” เหตุที่ใช้คำว่า “ทวาร” ซึ่งแปลว่า ประตู ก็เพราะอายตนะ ภายในทั้ง 5 คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ เป็นทางเปิดรับ อายตนะภายนอกทั้ง 5 คือ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส และ ธรรมารมณ์ (อารมณ์ที่รู้ด้วยใจ) อายตนะภายในจึงเป็นเสมือน “ประตู” ที่เปิดรับบุคคลภายนอกเข้ามาในบ้าน ส่วนอายตนะ ภายนอกทั้ง 5 นั้น มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “อารมณ์ 5” “เห็นรูปด้วยจักษุ” โบราณาจารย์ทั้งหลายอธิบายว่า ลำพังจักษุหรือตาเห็นรูปไม่ได้ เพราะไม่มีใจ ลำพังใจก็เห็นรูป ไม่ได้ เพราะไม่มีประสาทตา แต่ขบวนการของการเห็นจะต้อง ประกอบด้วยองค์ ๓ คือ ตา รูป และใจ กล่าวคือ จักษุ (ทวาร) กับรูป (อารมณ์) กระทบกัน บุคคลย่อมเห็นรูปนั้นได้ด้วยใจ เมื่อใจรับรู้อารมณ์ทางตาแล้ว ย่อมท่าให้เกิดการเห็นขึ้น นี่คือ ความหมายของ “เห็นรูปด้วยจักษุ” บางแห่งท่านใช้ “เห็นรูป ด้วยจักษุวิญญาณ” “วิญญาณ” ในที่นี้หมายถึง การรับรู้ด้วยใจ ในขณะที่อายตนะภายในและภายนอกกระทบกัน ๑๗๕