อุจเฉททิฏฐิ: ความเข้าใจเกี่ยวกับธาตุและจิต : หน้า 80/371

“อุจเฉททิฏฐิ” ๔. ครูปกุทธกัจจายนะ ท่านผู้นี้สอนว่า ในโลกเรานี้ ประกอบด้วยสิ่งสำคัญ ๒ ประการ คือ ธาตุต่าง ๆ มีดิน น้ำ ลม ไฟ เป็นต้น กับจิตหรือวิญญาณ หรือชีวะ หรืออัตตา ซึ่งล้วน เป็นของเที่ยงแท้ ไม่มีการดับสูญหรือถูกทำลายไปได้ ธาตุต่าง ๆ นั้นประกอบด้วยอณูเป็นจํานวนมาก เมื่อมา รวมตัวกันก็เกิดเป็นวัตถุขึ้น เมื่อวัตถุสลายตัว อณูของธาตุก็ เพียงแตกกระจัดกระจายกันออกไป นั่นคือวัตถุสูญ แต่อณูไม่ สูญ เพราะเป็นสิ่งเที่ยงแท้ อณูที่อยู่ในสภาพแตกกระจัดกระจายออกไปนี้ มีอำนาจ ในตัวของมันเอง ที่เป็นอิสระจากอำนาจของเทพเจ้า คือ สามารถ รวมตัวกันเข้าเป็นวัตถุอีก เพราะฉะนั้นการเกิดดับของวัตถุก็ คือผลของการรวมตัวหรือสลายตัวของอณูนั่นเอง ส่วนสิ่งที่เรียกว่า จิต วิญญาณ ชีวะ หรืออัตตา นั้นเป็น อีกสิ่งหนึ่ง มีอานาจในตัวเอง มิได้ประกอบด้วยอณู แต่เที่ยงแท้ เช่นเดียวกัน ๗๘