หลักฐานธรรมในคัมภีร์พระไตรปิฎก : หน้า 201/278

หลักฐานธรรมในคัมภีร์พระไตรปิฎก 1 ฉบับประชาชน “ตั้งภาวนาไปแล้วเห็นจิตนี้ชื่อว่า” ดวงจิต”. เห็นดวงจิตนั้น บังเกิดมา จากไหน ? ผู้ปฏิบัติว่าว่า “นั่งภาวนาแล้วเห็นบังเกิด ณ ศูนย์กลางกาย กลางกายระดับเดียวกับสะดือ” คำว่า “จิต” ในภาษาเขมรหมายถึงธรรมชาติที่สะสมอารมณ์ หรือความคิด ภาษาขมรจะไม่มาคำสำหรับเรียกตัวจิตว่า “ใจ” ดังนั้นคำว่า “จิต” ที่จารงในใบลาอาจแปลความหมายได้ 2 แบบคือ “จิตและใจ” ส่วนในวิชาชรรมภายในกล่าวว่า “จิต” เป็นองค์ประกอบส่วนหนึ่งของใจ คำว่า “ใจ” ในวิชาชรรมภายในนั้น พระมงคลเทพมุนี (สด จนทสโร) อธิบายว่า เหนืออย่างหนึ่ง จำอย่างหนึ่ง คิดอย่างหนึ่ง รู้อย่างหนึ่ง ทั้ง 4 อย่างนี้รวมเข้าเป็นจุดเดียวกันเรียกว่า “ใจ” ดังนั้นคำว่าใจคือหมายถึงดวงเห็น ดวงจำ ดวงคิด ดวงรู้ ทั้ง 4 ดวงนี้รวมกันมารองอยู่กลางก็คือกลางกายและทำให้เห็นดวงธรรมที่ทำให้เป็นกายมนุษย์ ซึ่งดวงธรรมที่ทำให้เป็นกายมนุษย์นี้ มีที่ตั้งแห่งเดียวคือศูนย์กลางกายของกลางกายของเรานั้นเอง จากนั้นเนื้อหาในคัมภีร์เดียวกันได้กล่าวถึง “ดวงแก้วธรรมเจ้า” ว่า เป็นดวงที่เกิดจากการทำภาวนาโดยเอาพระอรหังมาผูกกับจิตแล้วเอาจิตนั้นมาผูกกับดวงแก้ว ดวงแก้วจึงมันคงไม่ขยับหายไปไหน กระบวนการเห็นธรรมที่ปรากฏในคัมภีร์นี้ได้แสดงให้เห็นถึงการเข้าถึงธรรมภายในในปฐมลำดับ ว่าช่วงแรกผู้ปฏิบัติได้เห็นจิตของตนก่อน จากนั้นจึงทราบว่าจิตที่เห็นนั้นเรียกว่า ดวงจิต เป็นดวงจิตบังเกิดขึ้นที่ศูนย์กลางกั กามกลางกายอยู่แนวเดียวกับสะดือ ต่อมาผู้ปฏิบัติทำสมาธิ ต่อไปใจมาจรต่อต้องกับดวงแก้วและดวงนามพระอรหังที่กลางดวงจิตนั้น จนได้ดังนั้นจึงทราบว่าวงธรรมอีกดวงหนึ่งที่ผู้ปฏิบัติเรียกดวงนี้ว่า ดวงพระธรรมเจ้า