พุทธศาสนาและอิทธิพลในเอเชียกลาง : หน้า 228/278

ที่เกิดค๎มภัรฺมากมายในเขตเอเชียกลางและคันธาระโดยเฉพาะอย่างยิ่งตั้งแต่พ.ศ. 400 สืบต่อมาอัครศตวรรษเป็นช่วงที่พุทธศาสนามีความรุ่งเรืองมากจนถึงมีการจารึกเป็นตัวอักษรเขียนปรากฎอย่างมาก ทั้งหินยาน และมหายานก่อนขยายความ สำนักที่สามารถระบุได้ว่ามีอิทธิพลอยู่ในแถบนี้ แตโบราณ ประกอบด้วยมหาสาขา สรรวาสิติวา และธรรมคุปต์ เป็นต้น ยุคนี้เกิดภาพและสลักและพระพุทธรูปศิลปะคันธาราวปี พ.ศ. 370 ยุคมหายานขยายความ ตั้งแต่ พ.ศ. 744 ซึ่งสมัยท่านนบาคารชุน ประพันธ “โศลกมูลฐานว่าด้วยทางสายกลาง” ที่เรียกว่าคัมภีร์สายมัยกะ หรือช่วงมหายานขยายความ (ท่านนบาคารชุนมีชีวิตอยู่ประมาณ พ.ศ. 693-793) จากงานวิจัยข้างต้นสรุปคัมภีร์ด้วยการแบ่งช่วงยุค (periodization) ได้ดังนี้ 1.1 ยุคพุทธกาล ถึงประมาณ พ.ศ. 300 คัมภีร์ที่ปรากฏเรื่องธรรมภาคส่วนใหญ่อยู่ในสายมหาสังฆิกะ แต่เนื่องจากในยุคนั้นยังไม่ได้จารึกคัมภีร์ด้วยตัวอักษร (อาจมีแต่ยังไม่พบ หรือพบ น้อยมาก) ว่าถูกท้องจำ และนำไปเขียนในยุคต่อมา หลังจากนั้นจะถูกแปลเป็นภาษา ฯลฯ ขยายความกว้างออกไปอีก ดังเช่นมหาปรีนิวารสูตร ตุงคะมรรค เป็นพระสูตรสุดท้ายที่พระพุทธองค์ได้ทรงสอนก่อนจะเสด็จดับขันธ์ปรินิพพาน ในยุคนี้มีคัมภีร์สำคัญ เช่น มหาปรีนิวารสูตร คัมภีร์ปรัชญาปารมิตา คัมภีร์เหล่านี้มีสาระสำคัญมากมายที่เกี่ยวข้องกับ “ธรรมภาย” และเป็นต้นสาย “ตภาคตรรคะ” ซึ่งกล่าวถึงภายใน