แรงบันดาลใจจากต้นไม้และปัจเจกโพธิญาณ : หน้า 175/584

Bะเพื่อประช แรงบันดาลใจ(๑) ๑๗๔ ต้นไม้ต้นนั้นยืนต้นสง่างามเหมือนภูเขาแก้วมณีโล้น เพราะไม่มีผล ส่วนมะม่วงต้นที่มีผลถึงความย่อยยับ เพราะออกผล แม้ราช สมบัติที่เรากำลังปกครองอยู่ก็เช่นเดียวกับต้นมะม่วงที่มีผล ส่วนการบรรพชาเป็นเช่นเดียวกับต้นไม้ที่ไม่มีผล ผู้มีทรัพย์นั่น แหละมีภัย ส่วนผู้ไม่มีทรัพย์ปราศจากภัย แม้เราก็ควรเป็น เหมือนต้นไม้ที่ไม่มีผล พระองค์ทรงกำาหนดไตรลักษณ์เช่นนี้ ทรงเจริญวิปัสสนา จนได้บรรลุปัจเจกโพธิญาณ และรำลึกอยู่ว่า “บัดนี้เราทำลาย กระท่อมคือท้องของมารดาแล้ว การปฏิสนธิในภพทั้งสาม เรา ตัดขาดแล้ว ส้วมแหล่งอุจจาระคือสงสาร เราล้างสะอาดแล้ว ทะเลน้ำตา เราวิดแห้งแล้ว กำแพงกระดูกเราฟังแล้ว เราจะ ไม่มีการปฏิสนธิอีกต่อไป” ขณะพระองค์กำลังประทับยืนพิจารณาสภาวธรรมอยู่นั้น พวกอำมาตย์ ได้เข้าไปกราบทูลว่า “ข้าแต่มหาราช พระองค์ เสด็จประทับยืนนานเกินไปแล้ว เชิญเสด็จเถิด” พระราชาตรัสว่า “เราไม่ใช่พระราชา แต่เราเป็นพระปัจเจกพุทธเจ้า” พลางยก พระหัตถ์ขึ้นลูบพระเกศา ทันใดนั้นเอง เพศคฤหัสถ์ได้อันตรธาน ไป เพศสมณะได้ปรากฏขึ้น มีสมณบริขารครบทุกอย่าง พระองค์ ประทับยืนอยู่บนอากาศ ประทานโอวาทแก่มหาชนไม่ให้ประมาท