มหาสติปัฏฐานสูตร : หน้า 405/571

มหาสติปัฏฐานสูตร ๔๐๔ ทั้งหยาบ และละเอียด ในกายต่างๆ ทั้ง ๑๘ กายนั้น มีลักษณะ ที่แตกต่างกันอย่างไรบ้าง ไม่ว่าจะเป็นจิตโดยย่อ ๘๙ โดยพิสดาร ๑๒๑ ดวง แบ่งเป็นกามาวจรจิต ๕๔ ดวง มหัคคตจิต ๒๕ ดวง โลกุตตรจิต ๘ หรือ ๒๐ ดวง เราจะเห็นได้หมด อย่างที่มีกล่าว ไว้ในพระอภิธรรมว่า แต่ละดวงมีลักษณะเป็นอย่างไร ไปรู้ไป เห็นได้ด้วยการหยุดนิ่ง จิตดวงไหนที่ยังมีราคะ ก็รู้ว่ามีราคะ มีโทสะ โมหะปนเป็นอยู่ ก็รู้ว่ายังมีกิเลสเหล่านี้อยู่ เมื่อเห็นจึงรู้ เมื่อรู้ก็เบื่อหน่าย เมื่อเบื่อหน่ายก็คลาย กําหนด คลายความยึดมั่นถือมั่นในกายต่างๆ เหล่านั้น แล้ว เข้าไปสู่กายที่ละเอียดบริสุทธิ์ยิ่งๆ ขึ้นไป ตามเห็นกันเข้าไปเป็น ชั้นๆ จนถึงกายธรรมอรหัต จึงรู้ว่าเป็นจิตที่มีแต่ความบริสุทธิ์ ล้วนๆ ปราศจากราคะ โทสะ โมหะ อภิชฌา โทมนัส สังโยชน์ เบื้องต่ำเบื้องสูงที่มีอยู่ในจิตดวงนี้ หลุดร่อนหมด กิเลสอาสวะ สิ้นเชื้อไม่เหลือเศษ เมื่อเข้าไปถึงตรงนั้นรู้ได้เองว่าจิตหลุดพ้นแล้ว พ้นจากทุกข์ทั้งปวง โดยไม่ต้องมีใครมาบอก และไม่ต้องมา เสวยทุกข์อีกต่อไป ทีนี้ตามเห็นธรรมในธรรม ท่านกล่าวว่า ธัมเมสุ ธัมมา- นุปัสสี คือเห็นตั้งแต่ดวงธรรมที่ทำให้เป็นกายมนุษย์ โตเท่ากับ ฟองไข่แดงของไก่ ถ้าเป็นกายทิพย์ก็เห็นดวงธรรมที่ทําให้เป็น