เส้นทางจอมปราชญ์: การอภิปรายเกี่ยวกับกาลมรณะ : หน้า 503/571

เส้นทางจอมปราชญ์ (๗) ๕๐๒ พระยามิลินท์ได้ฟังคำถามง่ายๆ อย่างนี้ จึงตอบพระ นาคเสนว่า “สิ่งที่พระคุณเจ้ากล่าวมานั้น เป็นเรื่องปกติธรรมดา” พระนาคเสนจึงเปรียบเทียบอุปไมยให้ฟังว่า “มะม่วง และผลไม้ ที่สุกแล้วหล่นนั้น เรียกว่าหล่นในกาลที่ควรหล่น ส่วนผลไม้ที่ หล่นตั้งแต่เป็นช่อ เป็นดอก บางครั้งนกจิก โดนลมพัด หรือถูก หนอนเจาะไชร่วง เรียกว่าหล่นในกาลที่ยังไม่ควรจะหล่น ความ ข้อนี้มีอุปมาฉันใด มนุษย์ที่เกิดมา ครั้นแก่เฒ่าชราภาพกระทำ กาลกิริยาลง นี้ชื่อว่ากาลมรณะ ตายตามกาลเวลาที่สมควร เหมือนผลมะม่วงสุกแล้วหล่นร่วงสู่พื้นดิน มนุษย์นอกนั้น บางกลุ่มตายเพราะกรรมเก่าชักนำไป หรือเพราะถูกฆ่า ชื่อว่า ตายเป็นอกาลมรณะ” เมื่อได้ฟังการแก้ปัญหาของพระเถระ แทนที่พระยามิลินท์ จะสิ้นสงสัย กลับแย้งว่า “ข้าแต่พระคุณเจ้า มนุษย์ประการหลังๆ ที่พระคุณเจ้าเอ่ยมานั้น จะตายเพราะกรรมด้วยคติ หรือการ กระทำพาไปก็ดี โยมเห็นว่าพวกนี้ ตายเป็นกาลมรณะ ควรตาย ทั้งสิ้น อย่าว่าแต่อย่างนี้เลย แม้สัตว์ที่ตายในครรภ์มารดา หรือ ทารก อายุ ๕ ปี ๖ ปี ๗ ปี ก็ได้ชื่อว่าตายในกาลที่ควรจะตาย เหมือนกันทั้งนั้น จะแบ่งแยกเป็นกาลมรณะหรืออกาลมรณะ อย่างพระคุณเจ้าว่านั้น หามิได้”