ธรรมะเพื่อประชาชน: การเจริญสมาธิและนิพพาน : หน้า 484/607

ธรรมะเพื่อประชาช นัก สร้างบารมีพันธุ์ อาชาไนย ៤៨៣ สิ้นชีวิตลง และก็ไม่ได้เห็นชายหญิงที่ประสบความทุกข์เห็นปานนั้น แต่หมู่ญาติหรือบุคคลอันเป็นที่รักได้ประสบความทุกข์ หรือได้ ตายจากไป เขาจึงสังเวชในความพลัดพรากจากบุคคลอันเป็นที่รัก และเห็นความไม่เที่ยงของสังขารร่างกาย รู้ว่าความตายนี้จะต้อง บังเกิดขึ้นกับตัว ไม่วันใดก็วันหนึ่งอย่างแน่นอน จึงตั้งใจเจริญ สมาธิภาวนา เพื่อทำพระนิพพานให้แจ้ง บุรุษอาชาไนยประเภทที่ ๔ คือ ทั้งไม่ได้ยินด้วยหู ไม่ได้ เห็นด้วยตา และเหตุการณ์อันน่าเศร้าสลดก็ไม่บังเกิดขึ้นกับ หมู่ญาติ แต่ตนเองประสบกับความทุกขเวทนาทางกาย ได้เจอ กับโรคร้ายต่างๆ ที่มากลุ้มรุมร่างกาย แทบจะเอาชีวิตไม่รอด จึงเริ่มได้คิดถึงความไม่เที่ยงของสังขาร แล้วก็ตั้งสติ ทำใจให้ หยุดนิ่งเพื่อเข้าถึงธรรมภายใน จะได้เป็นผู้มีสุคติสวรรค์ และ นิพพานเป็นที่ไป บุคคลทั้ง ๔ ประเภทนี้ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเรียก ว่าบุรุษอาชาไนย คำว่าบุรุษในที่นี้ มีความหมายไม่เฉพาะ เจาะจงว่าเป็นชายอย่างเดียว แต่หมายเอาใครก็ได้ที่เกิดมา เป็นมนุษย์ แล้วมีใจรักในการฝึกหัดขัดเกลาตัวเอง จะเป็นเด็ก หรือผู้ใหญ่ เป็นหญิงหรือชาย ก็สามารถเป็นบุรุษอาชาไนยได้ เหมือนกัน