ธรรมะเพื่อประชา : หน้า 546/607

ธรรมะเพื่อประชา เบื้องต้นเบื้องปลายไม่ปรากฏ ๕๔๕ ครั้นแล้วพึงกระทำให้เป็นมัดๆ ละ ๔ นิ้ววางไว้ แล้วสมมติว่า บุคคลนี้เป็นมารดาของเรา บุคคลนี้เป็นมารดาของมารดา ของเราโดยลำดับ มารดาของมารดาของบุรุษนั้น ไม่พึงสิ้นสุด ส่วนว่า หญ้า ไม้ กิ่งไม้ ใบไม้ในชมพูทวีปนี้พึงถึงการสิ้นไป ข้อนั้นเพราะเหตุไร เพราะว่า สงสารนี้กำหนดที่สุด เบื้องต้น เบื้องปลายไม่ได้ เมื่อเหล่าสัตว์ผู้มีอวิชชากางกั้น มีตัณหา เป็นเครื่องประกอบไว้ ท่องเที่ยวไปมาอยู่ ที่สุดและเบื้องต้น ย่อมไม่ปรากฏ พวกเธอได้เสวยทุกข์ ความพินาศ ได้เพิ่มพูน ปฐพีที่เป็นป่าช้ามาตลอดกาลนาน ด้วยเหตุเพียงเท่านั้น พอทีเดียวที่เธอจะเบื่อหน่ายในสังขารทั้งปวง เพื่อจะได้คลาย กำหนัดและหลุดพ้นจากทุกข์” วัฏสงสารนี้ มีความยาวนานจนไม่สามารถที่จะนับเวลา ได้ว่า มีประมาณเท่าใด เพราะค้นหาเบื้องต้นเบื้องปลายไม่พบ สัตว์ทั้งหลายซึ่งเวียนว่ายตายเกิดอยู่ในวัฏสงสาร เหมือนเต่าอยู่ ในมหาสมุทร ต้องดำผุดดำว่ายอยู่อย่างนั้น เสวยสุขบ้างทุกข์บ้าง พวกเราทั้งหลายก็ได้ชื่อว่ากำลังเวียนว่ายอยู่ในวัฏสงสาร เหมือนกัน เพราะว่ามีเคหสถานบ้านเรือนอยู่ในมนุษยโลก ซึ่งเป็นหนึ่งในภพภูมิที่เป็นส่วนย่อยแห่งวัฏสงสาร เพราะฉะนั้น ให้รู้ตัวเอาไว้ว่า ชีวิตในสังสารวัฏของเรา ยังไม่ปลอดภัย ชีวิตนี้เต็มไปด้วยภยันตรายรอบด้าน จะเป็นผู้มี