ข้อความต้นฉบับในหน้า
ประโยค - ปฐมมณฑลปสากลภาค ๑ - หน้าที่ 202
การประกอบเนื้อความดังต่อไปนี้ : - เพราะเหตุว่า แม้สาวกจักรู้ หรือ
จับเห็น หรือจำทำอัดภาพเห็นปานนี้ ให้เป็นพยานได้; จะนั่น เราจึง
ได้กล่าวว่า " ดูก่อนภิญจ์หลาย ? สาวกทั้งหลาย เป็นผู้มีญาณอยู่หนอ
ดู่อนภิญจ์ทั้งหลาย ! สาวกทั้งหลายเป็นผู้มีญาณอยู่หนอ" ดังนี้.
ข้อว่า ปุจฉพพฺเมเม โส ภิญฺญา สุตฺโธ ทิฏฺโฐ มีความว่า
(พระผู้มีพระภาคเจ้า) ตรัสว่า "เราได้แทงตลอดสัพพัญญูณา ณ
โพธิ์มณฑ์ ทำหน้าที่สัตว์ และภาพ คติ ธีติ และนิวาส หาปรามาจนได้
ในจักรวาลทั้งหลายหาประมาณมิได้ ให้ประจักษ์อยู่ ได้เห็นสัตว์วันนี้
แล้วในกาลก่อนเถอะ."
บทว่า โคณฑตฺโต ความว่า เป็นสัตว์ผู้มากโคนทั้งหลายแล้ว
ปล่อยเนื้อออกจากกระดูกปล่อยชีวิต.
หลายบทว่า ตุลสา กมฺมสุ วิภาวเสสน ความว่า แห่ง
อปรปรมณียกรรมอันเดตนาทั้ง ๆ ประมาณแล้วนั้นแหละ จริงอยู่
บรรดาเจตนาเหล่านั้น ปฏิสนธิโปรษนะตนเองให้กึ๋นขึ้นแล้ว เมื่อ
วิบากแห่งตนดวงนั้น สั้นไปแล้ว, ปฏิสนธิเปนต้น ย่อม
บังเกิดอีก; เพราะทำกรรมที่เหลือ หรือกรรมมินดให้เป็นอารามณ์
เพราะเหตุนี้ ปฏิสนธินั้น ท่านจึงเรียกว่า " วิวาทที่เหลือแห่งกรรมนัน
นันเอง " เพราะมีส่วนเสมอด้วยกรรม หรือเพราะมีส่วนเสมอด้วย
อารมณ์ !! ก็สัตว์นี้เกิดขึ้นแล้วอย่างงี้. เพราะเหตุนี้ พระผู้มีพระภาค
จึงตรัสว่า "ด้วยอิวากยังเหลืออยู่แห่งกรรมนันนั้นเอง." ได้ยาว่า
ในเวลาลเคลื่อนจากนรก สัตว์นั้น ได้มีมิติก คือลงกระดูกแห่งโคทั้งหลาย
อัญญูกำไมไม่มีกเนื้อ สัตว์นั้น เมื่อจะทำกรรมมัน แม้ปกติให้
เป็นอุปปรากฏญาณูญแบบทั้งหลาย จึงเกิดเป็นอัตภูติสงคลปลวด.