อนาปานสุดติสมาธิและความหมาย : หน้า 19/217

ประโยค-ปัจจุบันสมุปสาครภาค ๓-หน้าที่ ๑๙ “อนาปานสุดติสมาธิ” นี้ พึงทราบใจความอย่างนี้ว่า “สมาธิ ประกอบด้วยอนาปานสุดติ หรือสมาธิในอนาปานสุดติ ชื่อว่า อนาน- ปานาสมาธิ.” บทว่า ภาวิโต แปลว่า ให้เกิดขึ้น หรือให้เจริญแล้ว บทว่า พุทโโต แปลว่า กระทำม ย ๆ. สองบทว่า สนฺโต เจว ปฏิโโต จ อ คือ เป็นคุณสงบด้วย นันเทียว เป็นคุณประดิษฐ์ตัวที่เดียว. ในบททั้งสอง พึงทราบความ แน่นอนด้วยเอวํป์ที. ท่านกล่าวอธิบายไว้อย่างไร? ท่านกล่าวอธิบ ไวว่า ” จริงอยู่ อนาปานสุดติสมาธิ จะเป็นธรรมไม่สงบ หรือไม่ ประดิษฐ โดยปรียยะอะไร ๆ เหมือนอุปกรัมฐานซึ่งเป็นกรรมฐาน สงฺ และประดิษฐ์ ด้วยอำนาจการแทงตลอดอย่างเดียว แต่ไม่ลงบ ไม่ประดิษฐ์ด้วยอำนาจอารมณ์ เพราะมีอารมณ์หยาบและเพราะมีอารมณ์ ปฏิกูลันนั้นหมายได้ อนึ่งแล้ว อนาปานสุดติสมาธิ สงฺ คืออธิษฐาน ดับสนิท เพราะมีอารมณ์สงบบ้าง เพราะมิ่งอัคคิโอการแทงตลอดสงบบ้าง ประดิษฐ์ คือไม่กระทำให้เสียเกียรติ เพราะมีอารมณ์ประดิษฐ์บ้าง เพราะ มิ่งคัปประดิษฐบ้าง, เพราะเหตุนี้ พระผู้พระภาค จึงสำรวจว่า “สงฺ และประดิษฐ”" ก็ในคำว่า อนาสนะโ ก จ สุขา จ วิหาโร นี้ มิวิจฉิตดังนี้ : อนาปานสุดติสมาธินั้น ไม่มีเครื่องคร; เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า โยอิตึยิน คือไม่มีเครื่องราดไม่มีเจือปน แผนกหนึ่งต่างหาก ไม่ทั่วไป. อึ่งนี้ ความสงบโดยบริกรรม หรือโดยอุทธาจ ในอนาปานสุดติสมาธิ