ความเคารพในการศึกษาในสมัยพุทธกาล : หน้า 75/252

ในสมัยพุทธกาลมีตัวอย่างที่แสดงให้เห็นถึงความเคารพในการศึกษา เรื่องมีอยู่ว่า ในสมัยหนึ่ง พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสรรเสริญและแสดงประโยชน์ของการเรียนพระวินัย นอกจาก นั้นยังทรงสรรเสริญพระอุบาลีในฐานะที่ท่านเป็นผู้เลิศในทางวินัยนี้ยิ่งกว่าพระภิกษุรูปใดพระเถระพระมัชฌิมะ และพระนวกะทั้งหลาย จึงขวนขวายไปเรียนพระวินัยกับพระอุบาลี ในขณะที่เรียนนั้น พระอุบาลีต้องยืนสอน ไม่กล้านั่ง เพราะเคารพในพระเถระทั้งหลาย แม้พระเถระ ก็ยืนเรียน ไม่กล้านั่ง เพราะเคารพในธรรมที่พระอุบาลีกำลังสอน ต่างฝ่ายต่างเคารพกันและกัน เมื่อเรียน นานๆ ก็เกิดความเมื่อยล้า ครั้นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงทราบ จึงมีพุทธานุญาตให้ผู้สอนนั่งบนอาสนะ เสมอหรือสูงกว่าผู้เรียนได้ และให้ผู้เรียนสามารถนั่งบนอาสนะเสมอหรือต่ำได้ พระอุบาลีและเหล่าพระเถระจึง นั่งสอนและนั่งเรียนได้ตามปกติ การเรียนด้วยความเคารพในการศึกษา จะทำให้ใจของเรามีความพร้อมที่จะรับการถ่ายทอดความ รู้ที่ครูนำมาสอนได้เป็นอย่างดี ครูผู้สอนก็จะสามารถถ่ายทอดความรู้ความสามารถได้อย่างเต็มที่อุปมาเหมือน ผู้เรียนเป็นแก้วน้ำที่ว่างเปล่าปราศจากสิ่งใดๆ เมื่อวางอยู่ในจุดที่ต่ำกว่า ย่อมสามารถรองรับน้ำจากภาชนะที่ อยู่สูงกว่าได้อย่างเต็มที่ 3. การทำในใจโดยแยบคาย ในที่นี้หมายถึง การนำสิ่งที่ได้ยินได้ฟัง มา “ไตร่ตรองคำครู” ทั้งนี้ เพื่อพินิจพิจารณาหาเหตุหาผลว่า “ทำไม (Why)” ซึ่งจะเป็นต้นทางให้การทำในใจโดยแยบคาย หรือโยนิโส มนสิการเจริญขึ้นมา การพิจารณาไตร่ตรองหาเหตุและผลแห่งธรรม ว่าเหตุเช่นนี้จะทำให้เกิดผลเช่นไร หรือผลอย่างนี้ มีสาเหตุมาจากการกระทำอย่างไร จะทำให้ปัญญาแตกฉาน เข้าใจนัยต่างๆ ได้ลึกซึ้งเป็นอย่างดี เช่นเดียวกับ ที่พระอานนท์กล่าวถึงเหตุให้เรียนได้ดีกับพระสารีบุตรว่า “ดูก่อนอาวุโสสารีบุตร ภิกษุในธรรมวินัยนี้ (1) ย่อมเป็นผู้ฉลาดในอรรถ (2) ฉลาดในธรรม (3) ฉลาดในพยัญชนะ (4) ฉลาดในนิรุตติ และ (5) ฉลาดใน เบื้องต้นและเบื้องปลาย ด้วยเหตุเพียงเท่านี้แล ภิกษุจึงจะเป็นผู้ใคร่ครวญได้เร็วในกุศลธรรมทั้ง หลาย เรียนได้ดี เรียนได้มาก และสิ่งที่เธอเรียนแล้วย่อม ไม่เลือนไป” วินัยกถา, พระวินัยปิฎก จุลวรรค ทุติยภาค, มก. เล่ม 9 หน้า 148 (1) ฉลาดในอรรถ คือ ฉลาดในความหมาย (2) ฉลาดในธรรม คือ ฉลาดในพระบาลี หรือหัวข้อธรรม (3) ฉลาดใน พยัญชนะ คือ ฉลาดในประเภทของอักษร (4) ฉลาดในนิรุตติ คือฉลาดในการใช้ภาษา (5) ฉลาดในเบื้องต้นและเบื้องปลาย คือ เข้าใจได้ตลอดสายในธรรมนั้น นิสันติสูตร, อังคุตตรนิกาย ปัญจกนิบาต, มก. เล่ม 36 ข้อ 169 หน้า 362 64 DOU แม่บท การฝึกอบรมในพระพุทธศาสนา