การพัฒนานิสัยผ่านปัจจัย 4 : หน้า 135/252

นิสัย คือ ความประพฤติเคยชิน ที่เกิดขึ้นจากการย้ำคิด พูด และทำในสิ่งหนึ่งสิ่งใดบ่อยๆ นานๆ และเมื่อได้ตอกย้ำจนเกิดเป็นนิสัยแล้ว ไม่ว่าจะคิด จะพูด จะทำสิ่งใด มักมีแนวโน้มเป็นไปตามนิสัย เดิมนั้น ดังนั้นถ้าใครมีนิสัยดี ย่อมจะมีโอกาสได้คิดดี พูดดี และทำดี ในทางตรงข้าม ถ้ามีนิสัยไม่ดี ก็ย่อมมี โอกาสที่จะคิดไม่ดี พูดไม่ดี และทำไม่ดีด้วยเช่นกัน ชีวิตของพระภิกษุไม่ได้มีทรัพย์สมบัติอะไร สิ่งที่มีส่วนใหญ่คือปัจจัย 4 เท่าที่จำเป็น คือ มีผ้าไตร จีวรเพียง 3 ผืน มีอาหารเท่าที่บิณฑบาตมาได้ในแต่ละวัน มีเสนาสนะที่มุงบังเพียงเล็กๆ พอตัว และมียา รักษาโรคในยามที่ป่วยไข้ ดังนั้นปัจจัย 4 จึงเป็นสิ่งที่พระภิกษุมีโอกาสใกล้ชิด และใช้สอยอยู่เป็นประจำ ทำให้ เกิดการตอกย้ำทางความคิด คำพูด และการกระทำผ่านทางปัจจัย 4 บ่อยๆ ไปโดยปริยาย ด้วยเหตุนี้การ พัฒนานิสัยทั้งที่ดีและไม่ดีทั้งหลาย จึงเกิดขึ้นมาจากการมีหรือใช้ปัจจัย 4 ของพระภิกษุทั้งสิ้น ตัวอย่างนิสัยดีๆ ที่ได้มาเนื่องด้วยปัจจัย 4 เช่น เพราะความที่มีจีวรจำกัดเพียง 3 ผืน พระภิกษุ จึงต้องให้การระวังรักษา ทั้งความสะอาด ทั้งความคงทนถาวร เพื่อจะได้ใช้ได้นานๆ ซึ่งจะทำให้พระภิกษุได้ ปลูกฝังนิสัยประหยัดให้กับตนเองการมีสติรอบคอบระมัดระวังในการใช้เพื่อไม่ให้จีวรเปรอะเปื้อนสกปรกทำให้ ได้นิสัยมีความละเอียดลออในการเก็บรักษา หรือแม้กระทั่งการนุ่งห่มผ้าให้เรียบร้อย ก็ทำให้ได้นิสัยรักความ มีระเบียบเรียบร้อย และละเอียดอ่อนในการกระทำต่างๆ หรือนิสัยที่ได้จากการต้องออกไปบิณฑบาต ก็จะ ทำให้พระภิกษุเป็นผู้ไม่ติดใจในรสชาติอาหาร เป็นคนเลี้ยงง่าย ไม่เรื่องมาก เป็นต้น นิสัยดีๆ ที่เกิดขึ้นมา เหล่านี้ จะเป็นพื้นฐานสนับสนุนให้พระภิกษุได้ฝึกเพื่อพัฒนาคุณธรรมให้เกิดขึ้นได้ง่ายยิ่งขึ้น ในทางตรงกัน ข้าม ถ้าไม่รู้จักบริหารปัจจัย 4 เช่นไม่ดูแลรักษาจีวรของตนเองให้ดี ก็อาจได้นิสัยเป็นผู้ที่มักง่าย สุรุ่ยสุร่าย หรือไม่รักความสะอาด เป็นต้น ปัจจัย 4 จึงเป็นเสมือนดาบ 2 คม ที่มีทั้งคุณและโทษในตัวของมันเอง ดังนั้นจึงต้องควบคุมบริหาร ให้ดี ไม่อย่างนั้นปัจจัย 4 อาจจะกลายมาเป็นโทษแก่ตัวพระภิกษุเอง สมกับที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสไว้ ว่า “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ตัณหาเมื่อเกิดขึ้นแก่ภิกษุ ย่อมเกิดขึ้นเพราะเหตุ แห่งจีวร 1 เพราะเหตุแห่งบิณฑบาต 1 เพราะเหตุแห่งเสนาสนะ 1 หรือ เพราะเหตุแห่งสมบัติและวิบัติ 1 ด้วยประการฉะนี้ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ตัณหาเมื่อเกิดขึ้นแก่ภิกษุ ย่อมเกิดขึ้นในที่เป็นที่เกิดแห่งตัณหา 4 อย่างนี้ แล”2 'ในที่นี้หมายถึงเภสัช เช่น เนยใส เนยข้นที่ประณีต ตัณหาสูตร, ขุททกนิกาย อิติวุตตกะ, มก. เล่ม 45 ข้อ 285 หน้า 666 124 DOU แม่บทการฝึกอบรมในพระพุทธศาสนา