หลักการแสดงธรรมที่เหมาะสม : หน้า 209/252

ดูก่อนนายคามณี นาเลว มีดินแข็ง เค็มพื้นดินเลวฉันใด เราย่อมแสดง ธรรมอันงามในเบื้องต้น งามในท่ามกลางงามในที่สุด ประกาศพรหมจรรย์ พร้อมทั้งอรรถ ทั้งพยัญชนะ บริสุทธิ์ บริบูรณ์สิ้นเชิง แก่อัญญเดียรถีย์ สมณะ พราหมณ์และปริพาชกของเราเหล่านั้นในที่สุดฉันนั้น” การแสดงธรรมอาศัยหลักการดูคนเป็นทั้ง 7 ลักษณะนั้น ย่อมช่วยให้พระภิกษุแสดงธรรมได้อย่าง พอเหมาะพอดีแก่ผู้ฟัง เช่น หากรู้ว่า ผู้ฟังธรรมอยู่นี้เป็นประเภทอยากมาพบพระ ไม่อยากฟังธรรม การที่ พระภิกษุจะแสดงธรรมที่ลึกซึ้ง ละเอียดอ่อน กล่าวถึงโลกนี้ โลกหน้า การให้ผลของวิบากกรรม เป็นต้น ย่อม ไม่เหมาะสมกับผู้ฟัง แต่หากทำเพียงทักทาย ให้ข้อคิดสะกิดใจเพียงเล็กน้อย ย่อมเหมาะสมกว่า เพราะเขา ไม่ได้ตั้งใจที่จะฟังธรรมอยู่แล้ว ยิ่งพระภิกษุดูคนไม่เป็น ไม่เข้าใจผู้ฟังกล่าวแสดงธรรมให้ยืดเยื้อ ใช้เวลานาน ออกไป นอกจากจะทำให้ผู้ฟังดูแคลนในธรรมะ คือ ไม่สนใจฟังธรรม อาจพาลไม่พอใจที่จะมาพบพระอีก กลายเป็นการปิดโอกาสที่จะได้ฟังธรรม หรือที่จะพัฒนาคุณธรรมให้เจริญขึ้นมา ดังนั้นจึงเป็นเรื่องที่พระภิกษุ ต้องให้ความสำคัญ ดังจะอธิบายรายละเอียดต่อไป 9.3 รู้จักเลือกธรรมะ หลักการเลือกธรรมะที่จะนำไปใช้ในการทำหน้าที่กัลยาณมิตรด้วยการแสดงธรรมนั้น พระภิกษุจะ ต้องมีความเข้าใจเรื่องเป้าหมายของการแสดงธรรมเสียก่อนว่าการแสดงธรรมมีเป้าหมายสูงสุดอยู่ที่การหลุด พ้นจากอาสวกิเลส ปรโลก ดังนั้นเมื่อต้องแสดงธรรม จึงต้องตั้งหวังให้เกิดประโยชน์กับผู้ฟังทั้ง 3 ระดับ คือ ระดับสูง คือ ให้ผู้ฟังหลุดพ้นจากอำนาจกิเลส บรรลุธรรม ระดับกลาง คือ ให้ผู้ฟังได้รับความสุขในโลกนี้ คือในภพชาติปัจจุบัน และในโลกหน้า คือ ชีวิตใน ระดับต่ำ คือให้ผู้ฟังมีอุปนิสัย เป็นอุปการะแก่การฟังธรรมติดตัวไปในภพเบื้องหน้า เนื่องจากความไม่ พร้อมของผู้ฟังที่จะรองรับธรรมะ ดังเช่น บุคคลประเภทปทปรมะดังกล่าวมาแล้ว พระสัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อจะตรัสสอนธรรม จึงทรงเลือกสอนธรรมที่เหมาะสมกับผู้ฟัง เท่าที่ผู้ฟังนั้น ควรจะทราบ ดังที่ตรัสอุปมาไว้ว่า ธรรมที่พระองค์ทรงรู้เหมือนกับใบไม้ทั้งต้น แต่ธรรมที่พระองค์ตรัสสอน เหมือนใบไม้เพียง 2-3 ใบในกำมือ ซึ่งก็คือ พระองค์จะทรงเลือกธรรมะมาสอนเท่าที่จำเป็น 198 DOU แม่บทการฝึกอบรมในพระพุทธศาสนา