ความหมายของมัตตัญญูและการฝึกฝน : หน้า 148/252

6.10 บทสรุปของการเป็นมัตตัญญู เราจึงอาจสรุปสำหรับเรื่องมัตตัญญูได้ว่า พระภิกษุที่จะฝึกให้ตนเองเป็นผู้รู้จักประมาณในการรับ ได้นั้น จะต้อง 1. สามารถบริหารควบคุมปัจจัย 4 โดยต้องรู้จักวิธี “การรับ” ที่ถูกต้อง 2. สามารถนำปัจจัย 4 มาใช้เป็นอุปกรณ์สำหรับฝึกฝนอบรมตนเองให้มีคุณธรรมก้าวหน้าได้ เมื่อพระภิกษุฝึกฝนอบรมตนเองจนเป็นผู้รู้จักประมาณได้ดีเช่นนี้แล้ว จึงจะเรียกได้ว่าท่านเป็นทั้ง ธัมมัญญู ผู้รู้จักธรรม อัตถัญญู ผู้รู้จักนัยและนำมาปฏิบัติได้ อัตตัญญู ผู้รู้จักประเมินคุณธรรมภายในตน และเป็น มัตตัญญู ผู้รู้จักประมาณในการรับปัจจัย 4 ได้อย่างสมบูรณ์ ดังเช่นพุทธพจน์ที่พระองค์ทรงตรัสรับรองไว้ ว่า “ภิกษุเป็นธัมมัญญู อัตถัญญู อัตตัญญู มัตตัญญู ด้วยประการฉะนี้ 6.11 มัตตัญญูกับคณกโมคคัลลานสูตร การฝึกฝนอบรมของพระภิกษุตามมัตตัญญูนี้ จะช่วยให้การฝึกในแต่ละขั้นตอนที่มีในคณกโมคคัล ลานสูตรสำเร็จในที่สุด เช่นขั้นตอนที่ 1 คือ ปาฏิโมกขสังวร ก็จะเกิดขึ้นได้ เมื่อพระภิกษุสามารถฝึกใช้ปัจจัย 4 ได้ตามที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงอนุญาตไว้ คือ ไม่ล่วงละเมิดสิกขาบททั้งในด้านประเภทและปริมาณ ของปัจจัย 4 ไม่บริโภคใช้สอยอย่างไม่มีวัตถุประสงค์ ทำให้เกิดความสำรวมระวังในสิกขาบทน้อยใหญ่ ที่ เกี่ยวข้องกับปัจจัย 4 โดยตรง ความรอบคอบ ระมัดระวัง และแยบคายในการบริโภคใช้สอย ซึ่งเป็นนิสัยดีๆ ที่เกิดจากการตอกย้ำ ทางความคิด คำพูด การกระทำ ผ่านปัจจัย 4 จะช่วยให้พระภิกษุมีสติ สัมปชัญญะดียิ่งขึ้น ซึ่งก็จะไปเกื้อกูล ต่อการฝึกในขั้นตอนที่ 2 คือ อินทรียสังวร และขั้นตอนที่ 5 คือสติ สัมปชัญญะ เป็นต้น ในขั้นตอนอื่นๆ ก็ในทำนองเดียวกัน คือ เมื่อพระภิกษุฝึกจนตัวท่านเป็นมัตตัญญูแล้ว ก็จะเกื้อกูล ให้การปฏิบัติตามขั้นตอนต่างๆ ในคุณกโมคคัลลานสูตร สามารถทำได้สะดวกง่ายดายยิ่งขึ้น 6.12 ปัจจัย 4 กับวิถีชีวิตของฆราวาส จากการศึกษาเรื่องมัตตัญญูที่ผ่านมา แม้พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะทรงบัญญัติเรื่องปัจจัย 4 ให้แก่ พระภิกษุไว้อย่างรัดกุม จนดูเหมือนว่ายากเกินกว่าที่ฆราวาสจะนำมาฝึกปฏิบัติตามได้ แต่ในความเป็นจริง ฆราวาสอาจนำหลักการและวิธีการที่ได้ศึกษา มาปรับใช้ให้เกิดประโยชน์กับตนเองได้ในหลายด้าน คือ บทที่ 6 ขั้ น ต อ น ที่ 4 มัตตัญญู DOU 137