การพิจารณาความบริสุทธิ์ในพระพุทธศาสนา : หน้า 237/252

“ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนสตรีหรือบุรุษที่เป็นหนุ่มสาว มี ปกติชอบแต่งตัว ส่องดูเงาหน้าของตนในคันฉ่องอันบริสุทธิ์หมดจด หรือ ในภาชนะน้ำอันใส ถ้าเห็นธุลีหรือจุดดำที่หน้านั้น ก็พยายามเพื่อขจัดธุลีหรือ จุดดำนั้นเสีย ถ้าว่าไม่เห็นธุลีหรือจุดดำที่หน้านั้นก็ย่อมดีใจ มีความปีติหรือให้ เกิดความดำริอันบริบูรณ์ด้วยเหตุนั้นแลว่า เป็นลาภของเราหนอ หน้าของ เราบริสุทธิ์แล้วหนอ แม้ฉันใด ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย การพิจารณาของภิกษุว่า เราเป็นผู้มีอภิชฌาอยู่ โดยมากหรือหนอหรือว่าเราเป็นผู้ไม่มีอภิชฌาอยู่โดยมากเราเป็นผู้มีจิตไม่ตั้ง มั่นอยู่โดยมากหรือหนอ หรือว่าเราเป็นผู้มีจิตตั้งมั่นอยู่โดยมาก ดังนี้ ย่อม เป็นอุปการะมากในกุศลธรรมทั้งหลายฉันนั้นเหมือนกัน...” 10.2.4 มัตตัญญูกับการสำรวมในพระปาฏิโมกข์ การฝึกด้วยมัตตัญญู คือ เป็นผู้รู้จักประมาณในการรับปัจจัย 4 นั้น เป็นเหตุให้การสำรวมในพระ ปาฏิโมกข์มีความบริบูรณ์ใน 3 ทาง คือ 1) บริบูรณ์เพราะห้ามตนเองไม่ให้ล่วงละเมิดในพระปาฏิโมกข์ หมายถึง พระภิกษุสามารถรับ ปัจจัย 4 ได้ถูกต้องตามที่พระพุทธองค์ทรงบัญญัติไว้ในพระวินัย เพราะในสิกขาบทน้อยใหญ่มักจะมีข้อห้ามและ ข้ออนุญาตในปัจจัย 4 และสิ่งที่เนื่องด้วยปัจจัย 4 อยู่มากมายทีเดียว ดังนั้น หากพระภิกษุประมาณในการ รับได้ ก็ย่อมชื่อว่ารักษาพระปาฏิโมกข์ไว้ได้โดยปริยายนั่นเอง 2) บริบูรณ์เพราะสำรวมในพระปาฏิโมกข์ได้เป็นปกติ หมายถึงพระภิกษุที่ประมาณการรับได้ เมื่อ ฝึกฝนเรื่อยไปก็จะได้นิสัยบริหารปัจจัย 4 ได้ลงตัว เมื่อเป็นนิสัย การสำรวมระวังในพระปาฏิโมกข์ก็ทำได้ โดยอัตโนมัติ เหมือนกับเป็นเรื่องปกติธรรมดา จึงไม่ต้องกังวลว่าจะล่วงละเมิดสิกขาบทใดๆ ปาฏิโมกข์ก็จะ สมบูรณ์ได้ง่ายขึ้น 3) บริบูรณ์เพราะเกื้อกูลต่อการฝึกใจ หมายถึงเมื่อประมาณการรับปัจจัย 4 ได้ นอกจากจะทำให้ การสำรวมในพระปาฏิโมกข์บริบูรณ์แล้ว ก็ยังมีผลดีไปยังการฝึกในขั้นตอนอื่นๆ ในคุณกโมคคัลลานสูตรด้วย เช่นหากพระภิกษุไม่รู้จักประมาณ คือรับบิณฑบาตมากเกินไปเพราะความอยาก “ปาฏิโมกขสังวรศีล” ก็ บกพร่อง และหากปล่อยใจติดไปกับรสชาติอาหารนั้น “อินทรียสังวร” ก็บกพร่อง เมื่อฉันมากเกินไปเพราะ ติดในรสอาหาร ร่างกายก็อึดอัด ไม่สบาย โงกง่วงได้ง่าย “การประกอบความเพียรเป็นเครื่องตื่น” ก็บกพร่อง เป็นต้น ในทางตรงกันข้าม หากรู้จักประมาณ ปาฏิโมกขสังวรก็บริบูรณ์ ทั้งอินทรียสังวร และการ ประกอบความเพียรเป็นเครื่องอื่น ก็บริบูรณ์ตามไปด้วย 226 DOU แม่บท การฝึกอบรมในพระพุทธศาสนา