การประเมินคุณธรรมในทางจิตภาวนา : หน้า 106/252

และทราบว่าตนยังมีความบกพร่องในทางจิตภาวนา จึงเข้าไปหาพระสารีบุตร และขอให้ท่านแสดงธรรมเทศนา ให้ฟังบ้าง ในที่สุดท่านก็ได้บรรลุอรหัตผล จากเรื่องดังกล่าว แม้ว่าพระลกุณฏกภัททิยะเป็นพระโสดาบันแล้ว ท่านก็ยังหมั่นสังเกตและประเมิน ตนเองด้วยความไม่ประมาท จึงทำให้ท่านได้ไปสู่จุดหมายปลายทาง คือหมดกิเลสเป็นพระอรหันต์ 5.4 ธรรม 6 ประการ สำหรับใช้ประเมินคุณธรรม การจะวัดสิ่งใดๆ ต้องอาศัยเครื่องมือที่เหมาะสมกันมาใช้วัด เช่น หากต้องการวัดความยาว คง ต้องอาศัยไม้บรรทัด หรือตลับเมตร ถ้าจะวัดน้ำหนัก ต้องอาศัยเครื่องชั่ง ถ้าจะวัดเวลา ก็ต้องอาศัยนาฬิกา เป็นต้น ฉันใดก็ฉันนั้น หากต้องการวัดคุณธรรมหรือประเมินคุณธรรม ที่เกิดขึ้นจากการฝึกฝนอบรมตนเอง ตามพระธรรมวินัย ก็ต้องอาศัยหลักธรรม 6 ประการ ที่ทรงตรัสไว้ในอัตตัญญูเป็นตัววัด ธรรม 6 ประการ ได้แก่ ศรัทธา ศีล สุตะ จาคะ ปัญญา และปฏิภาณ มีรายละเอียดดังนี้ คือ 5.4.1 ศรัทธา “ศรัทธา” แปลว่า ความเชื่อ ความเลื่อมใส ในทางธรรมหมายถึง เชื่อสิ่งที่ควรเชื่อ ความเชื่อที่ ประกอบด้วยเหตุผล ความมั่นใจในความจริง ความดี สิ่งดีงาม และในการทำความดี ไม่ไหลตื่นตูมไป ตามลักษณะอาการภายนอก แบ่งออกเป็น 4 อย่างคือ 1. กัมมสัทธา ความเชื่อในเรื่องกรรม หรือกฎแห่งกรรมว่ามีจริง 2. วิปากสัทธา ความเชื่อในผลของกรรม ว่าทำดีย่อมได้รับผลดีจริง ทำชั่วย่อมได้รับผลชั่วจริง 3. กัมมัสสกตาสัทธา ความเชื่อว่าสัตว์มีกรรมเป็นของตัว ใครทำกรรมใดไว้ ย่อมเป็นผู้ได้รับผล ของกรรมนั้น 4. ตถาคตโพธิสัทธา ความเชื่อในปัญญาตรัสรู้ธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งหมายความถึง 1) เชื่อว่าพระพุทธเจ้ามีจริงๆ คือพระองค์ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองจริง 2) พระธรรมคำสอนของพระองค์ดีจริง คือ เป็นไปเพื่อความเจริญในกุศลธรรมแต่ฝ่ายเดียว หน้า 323 พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ พิมพ์ครั้งที่ 8 (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย 2538), บทที่ 5 ขั้ น ต อ น ที่ 3 อัต ตั ญ ญ DOU 95