การคุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย : หน้า 41/252

2.3.2 ขั้นตอนที่ 2 “คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย” เมื่อพระภิกษุสามารถฝึกฝนอบรมตนเองจนเป็นผู้มีศีล สำรวมด้วยปาฏิโมกขสังวรได้ดีแล้ว พระพุทธองค์จะทรงแนะนำให้ยิ่งขึ้นไปว่า “ดูก่อนภิกษุ มาเถิด เธอจงเป็นผู้คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย เธอ เห็นรูปด้วยจักษุแล้วจงอย่าถือเอาโดยนิมิต อย่าถือเอาโดยอนุพยัญชนะ จงปฏิบัติเพื่อสำรวมจักขุนทรีย์ อันมีการเห็นรูปเป็นเหตุ ซึ่งบุคคลผู้ ไม่สำรวมอยู่ จึงถูกอกุศลบาปธรรมคืออภิชฌาและโทมนัสครอบงำได้ จง รักษาจักขุนทรีย์ ถึงความสำรวมในจักขุนทรีย์เถิด เธอได้ยินเสียงด้วย โสตะแล้ว...เธอดมกลิ่นด้วยมานะแล้ว....เธอลิ้มรสด้วยชิวหาแล้ว....เธอถูก ต้องโผฏฐัพพะด้วยกายแล้ว....เธอรู้แจ้งธรรมารมณ์ด้วยมโนแล้ว อย่าถือ เอาโดยนิมิต อย่าถือเอาโดยอนุพยัญชนะ จงปฏิบัติเพื่อสำรวมมนินทรีย์ อันมี การรู้ธรรมารมณ์เป็นเหตุ ซึ่งบุคคลผู้ไม่สำรวมอยู่ จึงถูกอกุศลบาปธรรม คือ อภิชฌาและโทมนัสครอบงำได้ จงรักษามนินทรีย์ ถึงความสำรวมใน มนินทรีย์เถิด” คำว่า “คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย” หรือที่เรียกว่า อินทรียสังวรศีล หมายถึง การสำรวม ระวังอินทรีย์ ให้เป็นปรกติ “ทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย” หมายถึง “อายตนะภายใน 6” ได้แก่ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ซึ่งจะ เป็นทางเปิดรับอายตนะภายนอกทั้ง 6 คือ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส และธรรมารมณ์ (อารมณ์ที่รู้ด้วยใจ) อายตนะภายในจึงเป็นเสมือน “ประตู” ที่เปิดรับบุคคลภายนอกเข้ามาในบ้านนั่นเอง “เห็นรูปด้วยจักษุ” ลำพังจักษุหรือตาจะเห็นสิ่งใดได้ ต้องอาศัย 3 สิ่งประกอบกัน คือ ตา รูป และ ใจ เมื่อ “ตา” มากระทบกับ “รูป” ใจก็รับรู้ผลของการกระทบกันนั้น จึงทำให้การเห็นเกิดขึ้น สำหรับการ “ฟังเสียงด้วยโสต (หู)” “ดมกลิ่นด้วยฆานะ (จมูก)” หรืออื่นๆ ก็เช่นเดียวกัน คือมี ใจเป็นผู้รับผลของการกระทบของ “เสียง” กับ “หู” หรือ “กลิ่น” กับ “จมูก” จึงให้ได้ยินเสียง หรือได้กลิ่น ขึ้นมา “ไม่ถือนิมิต” คือ ไม่ถือเครื่องหมายซึ่งมีอยู่ในอายตนะภายนอก เช่น ไม่สนใจว่าบุคคลทั้งชายหรือ หญิงที่เห็นนั้น ช่างหล่อเหลาหรือสวยงามจริงหนอ เป็นต้น ดังนั้นการไม่ถือนิมิต ก็คือ การยั้งหยุดใจตัวเอง ให้อยู่ในอาการสักแต่ว่าเห็นเท่านั้น ไม่เก็บไปนึกคิดปรุงแต่งต่อไปจนกิเลสในใจเพิ่มพูนขึ้น "อินทรีย์ ในเรื่องนี้มุ่งถึงอินทรีย์ 6 หรืออายตนะภายใน 6 คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ 30 DOU แม่บทการฝึกอบรมในพระพุทธศาสนา